Əvvəllər baxdıqda kədərləndirirdisə, daha sonra izlədikdə heç bir təsir bağışlamır, sıradanlaşır. Tarix göstərir ki, fəlakətə qarşı desensitizasiya ümumi insan reaksiyasıdır. Zaman keçdikcə biz daha az təsirlənir və fəlakətin təsirlərinə daha çox alışırıq.
Psixologiyada desensitizasiya və ya ölümlə nəticələnən uyuşma və ya davamlı təhdidlər yaxşı sənədləşdirilmişdir. Təhlükənin müharibə zamanı düşmən döyüşçüsü, iqlim dəyişikliyi və onun çoxsaylı əks-sədası və ya amansız bir virus olmasından asılı olmayaraq, biz onun təsirlərinə öyrəşirik. Bu, sağ qalma mexanizmidir, beynimizin hücuma necə uyğunlaşdığı – nə qədər dəhşətli olsa da – daimi və davamlıdır. Çətinliklər arasında fəaliyyətimizi davam etdirməyə imkan verir. Məsələn, əvvəl COVID-19 səbəbiylə 50 ölüm xəbəri kədərləndirirdisə, daha sonra bu rəqəm minlərlə olsa da bu bizə artıq təsir etmirdi.
Beynimiz dəyişikliklərə cavab vermək üçün hazırlanmışdır. Yeni bir şeylə qarşılaşdıqda, onun fərdi dünyamıza faydası, potensial zərəri və ya heç bir təsiri olub olmadığını sürətlə qiymətləndiririk. Məhz buna görə də COVID-19 ilə əlaqəli ilkin ölənlərin sayı, sayca az olsa da, zaman keçdikcə gördüyümüz daha böyük rəqəmlərə nisbətən daha çox şok və dəhşət yaşatdı. Daha sonra beynimiz virusla əlaqəli ölümlərə uyğunlaşmağa başladı.
Niyə ölümə qarşı duyarsızlaşmaq yaxşı bir şeydir? Və ya heç olmasa təbii bir şeydir?
Uyğunlaşma bizim sağ qalmağın bir yoludur. Faciələrə ilkin reaksiyamızla əlaqəli şok və dəhşət keçirtməklə, dözmək və bu problemlə mübarizə aparmağa kömək edəcək həllər tapmaq üçün psixoloji və emosional gücə qoşula bilərik.
Zamanla hadisələrə koqnitiv uyğunlaşma ilə yanaşı, insanlar çox sayda insanın iştirak etdiyi hadisələrlə məşğul olan zaman da bir növ psixi uyuşma yaşayırlar. Bir insan üçün empatiya hiss etməyimiz böyük qruplara nisbətən daha asan olur. Tədqiqatlar dəfələrlə göstərmişdir ki, biz müəyyən hadisələrdən təsirlənən şəxslərin sayı artdıqca həssaslığımız azalır. Biz kiçik rəqəmləri etdiyimiz kimi böyük rəqəmləri emal edə bilmirik. Bu, niyə soyqırımlara şahid olduğumuzu, iqlim dəyişikliyinə təsirli reaksiya vermədiyimizi və bəzilərinin niyə böhran zamanı maska taxmaqdan imtina etdiyini izah edir.
Adaptasiya olmaq və yaşamağa davam etmək üçün beynimiz fəlakətə qarşı desensitizasiyalaşmağa psixoloji meyl edir. Empatiya və kədər yorucudur. Uyğunlaşma bizə çətin dövrlərdən keçməyə imkan verir, lakin biz kədərlənməyi unutmamalıyıq və fəlakətə düşənləri xatırlamaq üçün özümüzə vaxt verməliyik.
Aysel Məmmədli
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
