Qurudulmuş palçıqdan saxsı qab, tava, vaza, küp, küp və stəkan hazırlamaq, sobada bişirmək, şirli və ya şirsiz qoymaq sənətidir. Saxsı məmulatın şirsiz və şirli olmaqla iki növü vardır. Terakota işlərinin üzərinə rəngsiz, bir qədər qaramtıl silisiumlu şirlə çəkilirsə, onlara “cilalanmış saxsı qablar” deyilir. Qazanlar yandırılarkən torpağın tərkibindəki silikatlar və odun külündə kalium və su olduğundan bəzi hissələri şirlənərək nazik şüşə ilə örtülür. Buna şirli qablar deyilir. Sirr obyektin içinə nüfuz etmir.
Qazan, küpə, güldan, kubik hazırlamaq sənəti. Ağ torpaqdan hörülmüş və şirli kaşılar dulusçuluq sənətinə aid deyil. Bunları hazırlamaq sənətinə kirəmitçilik deyilir. Köhnə texnikaya görə, saxsı palçığın hazırlanması və formalaşdırılması sel yatağında və ya gilli torpaqda olan pulpalı palçığın süzülməsi, içindəki çınqılların götürülməsi, daş və ya taxta çəkiclə döyülməsi yolu ilə həyata keçirilirdi. Gil torpağa yalnız bir az su əlavə edilir, qurudulmuş gilli torpaq qəliblərə tökülür və sıxılır və ya müxtəlif formalarda oyulur.
Yeni üsullara görə, gil bol suda isladaraq mayeləşdirilir və süzülür. Bu süzülmüş lil müəyyən konsistensiyaya çatana qədər qurudulduqdan sonra əllə emal edilərək formaya salınır. Son zamanlarda lil qəliblərə tökülərək istifadə olunur. Küpələrə şüşəsiz şir vurulmasa, içindəki su çox nazik şəkildə sızacaq. Buna sınaq tərləmə də deyilir. Bir az sızan bu suyun görünməz buxarlanması ilə qabdakı su soyuyur.
Hər bir xalqın tarixi yaratdığı sənətkarlıq nümunələrində də öz təsdiqini tapır. Daş dövründən bu günə kimi bir-birini əvəz etmiş ictimai-iqtisadi formasiyalarda xalq sənətkarlığı nümunələri də inkişaf yolu keçib. Sadə əl əməyinə əsaslanan əşyalar, məişət avadanlıqları sonralar həmin dövrlərdən xəbər verən maddi-mədəniyyət nümunələrinə çevriliblər. Belə sənətkarlıq nümunələrindən sayılan dulusçuluq Azərbaycanda ən qədim istehsal sahələrindən biri sayılmaqla, öz əhəmiyyətini nəinki qoruyub saxlayıb, hətta bəşər mədəniyyəti inciləri sırasına qəbul edilib. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar təsdiqləyib ki, dulusçuluq neolit dövrünün yadigarıdır.
Həlimə Əliyeva
