Bu məqalədə, ABŞ-İran münasibətlərinin tarixi və mövcud vəziyyəti, Yaxın Şərqdə yaranan gərginliklər və bu əlaqələrin regiona təsirləri araşdırılacaq.
### 1. Tarixi Kontekst
ABŞ-İran əlaqələrinin gərginliyi, 1979-cu ildə İran İslam İnqilabından sonra başladı. ABŞ-ın Tehrandakı səfirliyinin zəbt edilməsi və ABŞ diplomatlarının girov götürülməsi, iki ölkə arasında diplomatik əlaqələrin kəsilməsinə səbəb oldu. Bu hadisədən sonra, ABŞ və İran arasında müxtəlif iqtisadi sanksiyalar və diplomatik gərginliklər baş verdi.
### 2. Nüvə Sazişi və Onun Pozulması
2015-ci ildə imzalanmış Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planı (JCPOA), İranın nüvə fəaliyyətlərini məhdudlaşdırmaq və iqtisadi sanksiyaların yüngülləşdirilməsi üçün mühüm addım idi. Lakin 2018-ci ildə ABŞ Prezidenti Donald Trump, JCPOA-dan çəkildiyini və İrana qarşı yenidən sərt sanksiyalar tətbiq edəcəyini elan etdi. Bu qərar, ABŞ-İran münasibətlərində yeni bir gərginlik mərhələsinin başlanğıcı oldu.
### 3. Yaxın Şərqdə Hərbi Gərginliklər
ABŞ-İran gərginliyi, Yaxın Şərqdə hərbi qarşıdurmaların artmasına səbəb oldu. Xüsusilə, İranın Yəməndə Husi üsyançılarını dəstəkləməsi, Suriya və İraqdakı nüfuzu, ABŞ-ın bölgədəki müttəfiqləri (Səudiyyə Ərəbistanı, İsrail) ilə ziddiyyətlərə səbəb olur. ABŞ-ın İraqda İranın dəstəklədiyi milislərə qarşı hücumları və İranın ABŞ bazalarına cavab zərbələri, hərbi gərginlikləri daha da artırdı.
### 4. İqtisadi Sanksiyalar və Onların Təsirləri
ABŞ-ın İran üzərinə tətbiq etdiyi iqtisadi sanksiyalar, İran iqtisadiyyatına ciddi zərbə vurdu. Neft ixracının azalması, valyuta dəyərinin düşməsi və işsizlik səviyyəsinin artması, İranda iqtisadi və sosial problemlərə səbəb oldu. Bu vəziyyət, İranın regional siyasətini və ABŞ-la münasibətlərini daha da kəskinləşdirdi.
### 5. Diplomatik Səylər və Gələcək Perspektivlər
ABŞ-İran əlaqələrinin normallaşdırılması üçün diplomatik səylər davam edir. 2021-ci ildə ABŞ Prezidenti Joe Biden, JCPOA-ya yenidən qoşulmaq və İranla danışıqları bərpa etmək istədiyini bildirdi. Lakin bu səylər, İranın nüvə proqramını və regional fəaliyyətlərini nəzərə alaraq, mürəkkəb bir prosesdir.
### 6. Regional Müttəfiqlərin Rolu
ABŞ və İran arasındakı gərginliklər, Yaxın Şərqdəki müttəfiqlərin rolunu da artırır. Səudiyyə Ərəbistanı və İsrail, ABŞ-ın İrana qarşı sərt mövqeyini dəstəkləyir və regional təhlükəsizlik məsələlərində aktiv rol oynayır. Digər tərəfdən, Rusiya və Çin kimi ölkələr, İranla əməkdaşlığı davam etdirir və ABŞ-ın sanksiyalarına qarşı çıxır.
### Nəticə
ABŞ-İran əlaqələri, Yaxın Şərqdə gərginliyin artmasına və regional təhlükəsizlik məsələlərinin mürəkkəbləşməsinə səbəb olan əsas amillərdən biridir. Hər iki ölkə arasındakı tarixi gərginliklər, nüvə sazişi, hərbi qarşıdurmalar və iqtisadi sanksiyalar, bu əlaqələrin dinamikasını müəyyən edir. Diplomatik səylər və regional aktorların rolu, ABŞ-İran münasibətlərinin gələcəkdə necə inkişaf edəcəyini müəyyən edəcək. Regionda davamlı sülh və sabitliyin təmin edilməsi üçün qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlıq vacibdir.
