Mixail Qorbaçovun Sovet İttifaqında hakimiyyətə gəlməsi ilə Dağlıq Qarabağda münaqişənin tempi nəzərəçarpacaq dərəcədə artdı. Qorbaçov öz xatirələrində etiraf etməli oldu ki, Moskva Dağlıq Qarabağ ətrafında mürəkkəb prosesləri 1988-ci ildə qanlı mərhələyə qədəm qoymamışdan xeyli əvvəl sürətləndirirdi. Hökumət həm regionda, həm də Ermənistanda əhval-ruhiyyə ilə bağlı kifayət qədər məlumat alırdı və nə baş verdiyini bilirdi.Münaqişənin növbəti “qaynar” mərhələsi Qorbaçovun yenidənqurma və aşkarlıq dövrünə təsadüf etdiyindən , məsələ ilk dəfə idi ki, ümumttifaq və respublika mətbuatının səhifələrinə çıxarılır və bununla da gizli vəziyyətdən çıxıb mövzuya çevrilirdi.
Azərbaycanın partiya rəhbərliyi də Dağlıq Qarabağ ətrafında baş verən hadisələri sürətləndirməyə hazır idi və onlar münaqişənin son mərhələsi nəzarətdən çıxmazdan xeyli əvvəl dövlət təhlükəsizlik kanalları vasitəsilə sistemli şəkildə Moskvaya məlumat verirdilər.
Kommunist Partiyasının və Sovet hökumətinin ən yüksək eşelonları isə siqnallara qəti şəkildə reaksiya verməyəcək və bununla da erməni tərəfini öz ərazi iddiası cəhdlərini gücləndirməyə təhrik etmişdilər. Buna görə də yüksək rütbəli məmurlar həm DQMV-də, həm də Ermənistanda etnosiyasi vəziyyətin gərginləşməsi ilə nəticələnən təxribatların fəal iştirakçıları olmuşlar. Münaqişənin yaranmasına həm də Azərbaycan SSR-in tərkibində regional demoqrafiya və regionun iqtisadi inkişafı ilə bağlı ziddiyyətlər kompleksi böyük təsir göstərmişdir. Münaqişənin yeni mərhələsi həm də onunla fərqlənirdi ki, həm Ermənistan, həm də DQMV rəhbərliyi həm SSRİ, həm də Azərbaycan SSR konstitusiyalarını kobud şəkildə pozmaqla belə, DQMV-nin Ermənistanın çətiri altına alınması üçün konkret birtərəfli addımlar atdı. Bakı qanuni əks addımlar atdı, lakin separatçıların qarşısını ala bilmədi. 1988-ci ildə Dağlıq Qarabağda baş vermiş hadisələr Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərini həm Ermənistanda, həm də Azərbaycanda, xüsusən də Dağlıq Qarabağda iki icma arasında bütün sərhəd boyunca həddindən artıq gərginləşdirdi. Ermənistandan getdikcə artan qaçqın axını Azərbaycan cəmiyyətindəki narazılıqla birləşərək indi respublikanın erməni əhalisini Qarabağ münaqişəsinin girovuna çevirirdi. 1988-ci il fevralın 28-29-da Sumqayıt təxribatını törədənlər məhz bu taktikadan istifadə edirdilər. Sumqayıt hadisələri münaqişəni daha da gərginləşdirdi və Dağlıq Qarabağla bağlı iki xalq arasında gərginliyi artırdı, hər iki tərəfdən getdikcə daha çox insanı öz burulğanına hopdurdu. Həmin vaxtdan Sumqayıt hadisələri erməni silahlılarının törətdikləri və sonda Azərbaycan repressiyalarına səbəb olan hər hansı vəhşiliklər üçün əlverişli bəhanəyə çevrildi.Sumqayıt təxribatını törədənlər məqsədlərinə çatdılar; Dağlıq Qarabağ münaqişəsi dönməz və barışmaz prosesə çevrildi və nəhayət qan tökülməsi ilə yekunlaşdı.
Aris Məmmədov
Vətən Naminə mətbuat xidməti
