Sabitlik uğrunda davam edən bu mübarizənin kökündə tarixi, mədəni, dini və geosiyasi amillərin mürəkkəb şəbəkəsi dayanır. Yaxın Şərqdəki iğtişaşların hazırkı vəziyyətini başa düşmək üçün bu əsas elementləri nəzərə almaq vacibdir:
Tarixi kontekst:
Yaxın Şərq çox vaxt imperiyalar, müstəmləkəçilik və sərhədlərin yenidən cızılması ilə yadda qalan zəngin tarixə malikdir. Bu tarixi hadisələrin irsi hələ də müasir siyasətə və münaqişələrə təsir edir.
Dini və Etnik Müxtəliflik:
Yaxın Şərqdə müsəlmanlar, xristianlar, yəhudilər, kürdlər, ərəblər, farslar və başqaları da daxil olmaqla müxtəlif dini və etnik qruplar yaşayır. Kimlik və inanclardakı fərqlər münaqişələrə və gərginliyə səbəb olub.
Resurs zənginliyi:
Region əhəmiyyətli neft və təbii qaz ehtiyatlarına malikdir və bu, onu qlobal enerji bazarlarında mühüm oyunçuya çevirir. Bu resurslara nəzarət çox vaxt geosiyasi rəqabət və münaqişələrə səbəb olur.
Avtoritarizm və İdarəetmə:
Bir çox Yaxın Şərq ölkələri avtoritar rejimlər tərəfindən idarə olunub, bu rejimlər siyasi narazılığı yatırıb və onların əhalisi arasında geniş məyusluq və iğtişaşlara səbəb olub.
İsrail-Fələstin münaqişəsi:
İsrail-Fələstin münaqişəsi həll olunmamış statusu ilə regional qeyri-sabitliyə və münaqişəyə töhfə verən Yaxın Şərqdə mərkəzi problem olaraq qalır.
Proksi Müharibələr:
Müxtəlif Yaxın Şərq dövlətləri və qlobal güclər regionda proksi müharibələr aparırlar. Məsələn, Səudiyyə Ərəbistanı ilə İran arasındakı rəqabət Yəmən, Suriya və başqa yerlərdə münaqişələri qızışdırıb.
Terrorizm:
Yaxın Şərq Əl-Qaidə və İŞİD kimi ekstremist qruplar üçün yuva olub. Bu təşkilatlar həm regional, həm də qlobal miqyasda hücumlar həyata keçiriblər.
Ərəb baharı:
2010-2011-ci illərdə Ərəb Baharı üsyanları bir neçə avtoritar liderin devrilməsi ilə nəticələndi, eyni zamanda Suriya, Liviya və Yəmən kimi ölkələrdə davam edən qeyri-sabitliyə və vətəndaş müharibələrinə səbəb oldu.
Qaçqın Böhranı:
Yaxın Şərqdəki münaqişələr böyük bir qaçqın böhranı ilə nəticələndi, milyonlarla insan zorakılıqdan qaçaraq qonşu ölkələrə və Avropaya sığınacaq axtardı.
Xarici müdaxilə:
ABŞ, Rusiya və Avropa dövlətləri kimi xarici güclərin cəlb edilməsi regional dinamikanı daha da çətinləşdirib və qeyri-sabitliyə səbəb olub.
İqtisadi Çağırışlar:
İqtisadi qeyri-bərabərlik, gənclərin yüksək işsizliyi və korrupsiya narazılığı və qeyri-sabitliyi gücləndirən geniş yayılmış problemlərdir.
Su qıtlığı:
Su qıtlığı həddindən artıq istifadə, yanlış idarəetmə və iqlim dəyişikliyi səbəbindən bölgədə artan narahatlıqdır. Su ehtiyatlarına çıxış münaqişə mənbəyinə çevrilə bilər.
Millətçilik və məzhəbçilik:
Millətçi hisslər və məzhəb ayrılıqları tez-tez münaqişələri daha da gücləndirir, bunun bariz nümunəsi sünni-şiə gərginliyidir.
Vətəndaş müharibələri:
Suriya və Yəmən kimi ölkələrdə davam edən vətəndaş müharibələri humanitar böhranlar yaradıb və regional qeyri-sabitliyə töhfə verib.
Yaxın Şərqdə sabitlik uğrunda davam edən mübarizəni həll etmək səyləri diplomatik, iqtisadi və təhlükəsizlik tədbirlərinin birləşməsini tələb edir. Çoxtərəfli diplomatiya, münaqişələrin həlli və yaxşı idarəetmə regionda uzunmüddətli sabitliyə nail olmaq üçün çox vacibdir. Bundan əlavə, iqtisadi bərabərsizlik və siyasi repressiya kimi münaqişələrin kök səbəblərinin aradan qaldırılması daha sabit və firavan Yaxın Şərqin qurulması üçün vacibdir. Bununla belə, dərin kök salmış bu problemlərin qalıcı həll yollarının tapılması beynəlxalq diqqət və qayğının mərkəzində olmaqda davam edən nəhəng bir problemdir.
Asiman Xəlili
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
