Vərdişlərin psixologiyasını başa düşmək pis vərdişləri tərk etmək və yaxşı vərdişlər yaratmaq üçün vacibdir. Vərdişlərin psixologiyası ilə bağlı bəzi əsas anlayışları araşdıraq:
**1. ** Vərdiş Döngəsi: Vərdişlər adətən üç addımlı döngəni izləyir: işarə, rutin və mükafat. İstiqamət vərdişi başlatan bir tətikdir, rutin davranışın özüdür və mükafat vərdişi yerinə yetirməkdən alınan müsbət möhkəmlənmədir. Məsələn, stresli hisslər (işarə) stressi müvəqqəti olaraq yüngülləşdirən (mükafat) stress-yemək vərdişinə səbəb ola bilər.
**2. ** Sinir yolları: Vərdişlər beyində müəyyən bir davranışın təkrarlanması ilə formalaşır. Davranışı təkrarladıqca, bu vərdişlə əlaqəli sinir yolları güclənir və bu, onu daha avtomatik və şüurlu qərar qəbul etmədən daha az asılı edir. Pis vərdişlərdən imtina etmək bu sinir yollarını zəiflətmək, yaxşı vərdişlər qurmaq isə yenilərini gücləndirmək deməkdir.
**3. ** İşarələr və Tətiklər: Pis vərdişlərə səbəb olan işarələri müəyyən etmək, onları pozmaq üçün çox vacibdir. İşarələr daxili (emosional vəziyyətlər, düşüncələr) və ya xarici (günün müəyyən vaxtları, yerlər) ola bilər. Bu tetikleyicileri tanımaqla, fərdlər şüurlu şəkildə müdaxilə edə və vərdiş döngəsini poza bilər.
**4. ** Mükafatlar və gücləndirmə: Pis vərdişlər tez-tez davam edir, çünki uzunmüddətli nəticələr mənfi olsa belə, dərhal məmnuniyyət və ya rahatlama təklif edir. Əsas mükafatları başa düşmək və daha sağlam alternativlər tapmaq pis vərdişləri yaxşılarla əvəz etmək üçün vacibdir. Müsbət gücləndirmə yeni vərdişləri möhkəmləndirməyə kömək edə bilər.
**5. ** Ardıcıllıq və Təkrar: Yaxşı vərdişlərin qurulması ardıcıllıq və təkrar tələb edir. İstədiyiniz davranışla müntəzəm məşğul olmaq, yeni vərdişlə əlaqəli sinir yollarını gücləndirməyə kömək edir. Bundan əlavə, kiçik, idarə oluna bilən dəyişikliklərlə başlamaq prosesi daha da əldə edilə bilər.
**6. ** Sosial Təsir: Sosial qarşılıqlı əlaqələr və içində olduğumuz mühit vərdişlərimizə təsir edə bilər. Müsbət vərdişlər nümayiş etdirən insanlarla özümüzü əhatə etmək motivasiya ola bilər və dəyişiklik üçün sosial dəstək verə bilər. Digər tərəfdən, mənfi təsirlər tərəqqiyə mane ola bilər.
**7. ** Özünə şəfqət və səbir: Pis vərdişləri atıb yaxşı vərdişlər yaratmaq vaxt və səy tələb edən bir prosesdir. Özünə qarşı səbirli olmaq və özünə şəfqət göstərmək vacibdir. Residivlər tez-tez olur, lakin uğursuzluq əlaməti deyil; onlar uğur üçün strategiyaları öyrənmək və təkmilləşdirmək imkanı təklif edirlər.
**8. ** İnanc və Şəxsiyyət: Özümüzü necə qəbul etdiyimiz və şəxsiyyətimiz vərdiş formalaşmasına təsir edə bilər. Sağlam davranışlar göstərən biri olduğumuza inansaq, buna uyğun davranma ehtimalımız daha yüksəkdir. İstənilən vərdişlərimizə uyğunlaşmaq üçün özümüzü qavrayışımızı dəyişdirmək güclü dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
**9. ** Vərdişləri dəyişdirmək və ya aradan qaldırmaq: Bir vərdişi tamamilə aradan qaldırmaq çətin ola bilər, buna görə də pis vərdişi daha sağlam alternativlə əvəz etməyə diqqət yetirmək daha təsirli ola bilər. Məsələn, telefonun həddindən artıq sürüşməsini kitab oxumaq və ya meditasiya ilə əvəz etmək.
**10. ** Ətraf Mühitin Dizaynı: Yaxşı vərdişləri dəstəkləmək üçün ətraf mühitimizi dəyişdirmək faydalı ola bilər. Məsələn, evdə asanlıqla əldə edilə bilən sağlam qəlyanaltıların saxlanması və ya yoqa matının görünən bir yerə qoyulması müsbət davranışlarla məşğul olmağı asanlaşdıra bilər.
Nəticə olaraq, pis vərdişlərdən imtina etmək və yaxşı vərdişlər yaratmaq vərdişlərlə əlaqəli işarələri, rutinləri və mükafatları başa düşməyi əhatə edən dinamik bir prosesdir. Özünü dərk etmə, düşünülmüş səy və səbrlə fərdlər davranışlarını yenidən formalaşdıra və həyatlarında müsbət, qalıcı dəyişikliklər yarada bilərlər. Dostlardan, ailədən və ya peşəkarlardan dəstək axtarmaq da bu transformativ səyahətdə mühüm rol oynaya bilər.
Asiman Xəlili
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
