Nyu Yorkdakı Təbiət İnstitutunun nəşr etdiyi məqalədə deyildiyi kimi, heyvanların təbii yaşayış yerləri ilə zooparklardakı qapalı heyvanlar arasındakı fərqləri araşdıran ilk və ən əhatəli araşdırma 1917-ci ildə N. Hollister adlı zoopark işçisi tərəfindən aparılmışdır. Hollister Milli Muzeydə şir skeletləri üzərində araşdırma aparıb. Bu skeletlərin sayı 100-dən çoxdur və Hollister tədqiqatın sonunda vəhşi təbiətdə öldürülən nümunələrlə uzun illər Vaşinqton Zooparkında yaşayan növlər arasında kəskin fərqlər gördü. Bu fərqlər onu daha əhatəli müqayisəli təhlil aparmağa sövq etdi.
Afrikada yaşayan şir populyasiyaları arasında çox ciddi fərqlər var. Bu səbəbdən Hollister tək bir alt növə: Panthera leo adlı Şərqi Afrika Masai aslanına diqqət yetirdi. Hollister Keniyanın Nayrobi bölgəsində öldürülən 5 fərqli Masai aslanının kəllələrini və eyni bölgədən götürüb illər əvvəl zooparka yerləşdirilən kəllə nümunələrini götürərək təhlil edib. Bu yolla o, genetik cəhətdən çox da fərqli olmayan fərdləri müqayisə edə bilmiş və coğrafi cəhətdən çox da təcrid olunmayan orqanizmləri seçə bilmişdi.
Keniyadan Vaşinqton Zooparkına gətirilən şirlərin solğun boz rəngli tükləri var idi. Bu vəhşi Masai şirləri üçün normal rəng idi, lakin zooparkdakıların tam əksi idi. Zooparkdakı şirlərin daha tünd rəngləri var idi. Zooparkda keçən illərdə şirlərin rəngləri xeyli tündləşmişdi. Və çox maraqlıdır ki, bu yeni gətirilən şirlərin də bir neçə onillikdə rəngləri tündləşməyə başlamışdı. Üstəlik, əvvəllər ilk dəfə gətirilmiş doğulan şir balaları həddindən çox böyüyərkən, bir neçə nəsil sonra ortaya çıxan növlər isə zoopark şəraitində əvvəlkindən daha az böyüyür və iriləşirdi.
Hollister, tüklərinin tündləşməsinin səbəbinin Keniyadan daha rütubətli olan Vaşinqtonun havası ola biləcəyini fərz etdi. Eynilə, aslanların üzərinə düşən işığın miqdarının onların tüklərinin rənginə təsir edə biləcəyini düşünürdü. Bu dəyişiklikləri başa düşmək çətin deyil, çünki tük rəngi ətraf mühitlə birbaşa bağlıdır. Lakin Hollisteri valeh edən kəllələr arasındakı fərq idi. Üstəlik, təkcə kəllə deyil, kəllə sümüyünə bağlanan əzələlər də bir-birindən çox fərqli idi.
Zooparkdakı şirlərin kəllələri vəhşi təbiətdəkindən daha qısa və sıxılmışdır. Eyni zamanda, zoopark nümunələrinin kəllə sümükləri daha geniş olmaqla yanaşı, daha qalın sümüklərə malik idi. Həmçinin, yanaq sümükləri qabarıq idi. Bundan əlavə, eyni nahiyədə sümük quruluşu çox daha sərt və yuvarlaqdı.
İkisi arasındakı digər fərq kəllə ölçüsündən irəli gəlir. Təbiətdəki şirlərin kəllələri zooparklardakılardan daha kiçik, beyinləri isə daha böyük idi. Bu, ilk baxışdan ziddiyyət kimi görünə bilər. Ancaq elm adamları bu problemi həll etməkdə çətinlik çəkmədilər. Zooparkdakı şirlərin sümükləri təbiətdəkilərdən daha qalındır. Bu, problemimizi həll edir, çünki kənardan kəllə daha böyük görünsə də, sümüklər daha qalın olduğundan içəridə daha az boşluq yaranır.
Bəs bu fərqlərə səbəb olan amillər hansılardır? Bunlardan başlıcası zooparkdakı aslanların heç vaxt yaşamadığı, lakin vəhşi təbiətdəkilər üçün ölüm-dirim döyüşü olan mövzudur: ov və öldürmə. Ac savanna aslan sürünür, qovur, dişləyir, parçalayır, yenidən qovur, yıxılır, qalxır, qaçır, dayanır, sıçrayır və s. O, ovunu yerə endirmək üçün güclü caynaqlarını sancır, dişlərindən istifadə edir və s. Əgər ovlanan yırtıcı dişidirsə, o, ovunu metrlərlə balaların tərəfinə sürükləyir.
Bütün bunları heç vaxt zooparkdakı şirlər edə bilməz. Və bu birbaşa kəllə quruluşuna təsir göstərir. Şir ovunu tutmaq, dişləmək və yerə endirmək üçün güclü əzələlərindən istifadə edir. Şir əzələlərini işlədəndə əzələlər təkcə inkişaf etmir, həm də sümüklərə gərginlik və güc verir. Zooparkdakı şirlərin əzələləri inkişaf edir, lakin istifadə edilmədikdə, sümüklərə düşən yük azaldığından və ya ümumiyyətlə mövcud olmadığından geriləyir və sümüklərin quruluşu dəyişir. Bu səbəbdən zooparkdakı şirlər bir müddət sonra yetkinləşsələr də, təbiətdə şir balası kimi görünə bilərlər.
Beləliklə, ümumiləşdirsək, fəaliyyət təkcə insanlar üçün deyil, təbiətdəki bütün heyvanlar üçün çox vacibdir. Hərəkətsiz bir bədənin əzələləri rahatlaşacaq və bədən əzələlərin yerinə yağ əlavə etməyə üstünlük verəcək. Bu, bütün heyvanlar aləmində, o cümlədən insanlarda da ciddi problemlər yaradacaqdır.
Nigar Həziyeva
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
