Seçkilərdə səs vermək vətəndaşın ən həyati hüquqlarından biridir və bəlkə də onun səsinin eşidilməsi üçün ən təsirli məqamlardan biridir. Bununla belə, xalqın parlamentdə xalqın iradəsinin hansı sistem, düstur və ya üsulla əks olunduğunu, bu prosesin onların iradəsini nə dərəcədə ifadə etdiyini öyrənməsi, öz seçimləri ilə formalaşan institusional strukturların hansı formada formalaşdığını bilməsi vacibdir. qanuni və ya yox.
Seçkilərlə bağlı “D’hont sistemi, seçki dairəsi (bölgesi), proporsional təmsilçilik, dar bölgə, daralmış bölgə” ifadələri də zaman-zaman Türkiyənin gündəminə gələn anlayışlardır. Bunlardan xəbərdar olmaq, hansı sistemin onların iradəsini daha yaxşı ifadə edə biləcəyini öyrənmək və şüurlu seçim etmək də vətəndaşlıq hüququdur.
İqtidarı bölüşən Xalq Alyansı seçki baryerinin 7 faiz olacağını, dəyişiklik ehtimalının gündəmdə olduğunu açıqlayıb. Burada Türkiyədə 1961-ci il seçkilərindən bəri tətbiq edilən, plüralist olan və bir seçki dairəsində əhalinin sayına görə müəyyən edilən çoxsaylı deputat yerlərinin seçilməsinə imkan verən d’Hondt metoduna əsaslanan proporsional təmsilçiliyin ləğvi müzakirə edilir. Bu sistemin əvəzinə majoritar seçki dairələrində tək mandat (dar dairə) və ya bərabər sayda birdən çox (ehtimal ki, 5-8) mandat (Dar dairə) seçilməsinə əsaslanan üsul axtarışı ön plana çıxır.
Yaxşı, seçki dairələri nədir, dar rayon, daralmış rayon sistemləri; Üstünlükləri və mənfi cəhətləri hansılardır? Hansı ölkələr həyata keçirir, nəticələr siyasətdə necə əks olunur? Bunlar seçkinin nəticələrinə niyə və necə təsir edir?
üç seçim sistemi
Seçkilərdə tətbiq edilən texnika, səsvermə üsulu, nəticələrin hesablanması seçkilərin nəticələrini əhəmiyyətli dərəcədə müəyyənləşdirir. Seçki sistemləri xalqın nümayəndələrini müəyyən etmək üçün istifadə olunan üsullar, prinsiplər və qaydaların məcmusudur.
Seçki sistemləri majoritar, proporsional (hər partiyanın seçicilərdən aldığı səslərə mütənasib olaraq deputat seçəcəyini proqnozlaşdıran sistem) və bu iki sistemin bəzi xüsusiyyətlərini götürərək formalaşan qarışıq sistem olaraq üçə bölünür.
Üstünlük verilən seçki sisteminin keyfiyyəti həyata keçirən ölkələrin tarixi şəraiti, siyasi elitaların üstünlükləri və onların sosial-iqtisadi strukturları ilə bağlıdır. Sistem üstünlüklərində qərar verənlərin məqsədlərinə uyğun olaraq müxtəlif meyarlar istifadə olunur. Bu üstünlükdə ölkələrin sosial-iqtisadi strukturları, siyasi şəraiti, siyasi rejimin mahiyyəti, siyasi güclərin gözləntiləri kimi amillər müəyyənedicidir.
Həlimə Əliyeva
