Tənbəl heyvanlar Mərkəzi və Cənubi Amerikada yaşayan orta ölçülü məməlilərdir. Folivora alt dəstəsi kimi tanınan bu canlıların altı fərqli növü müəyyən edilmişdir. Onlar əsasən ot yeyənlərdir və bitki gövdəsi, yarpaqları və kökləri ilə qidalanırlar, lakin bəzən həşəratlar, kiçik kərtənkələlər və s. ilə qidalanırlar..
Tənbəl heyvanlar ağaclarda yaşamağa ən çox uyğunlaşan canlılardan biridir. Pəhrizlərinin böyük bir hissəsini təşkil edən yarpaqlar onlara çox az enerji verir və qida maddələri baxımından da məhduddur, həzm edilməsi çox uzun çəkir. Buna görə də tənbəl heyvanların yavaş, lakin təsirli həzm fermentləri olan çox böyük, ixtisaslaşmış mədələri var. Onların mədələrində çoxlu bakteriyaların yaşadığı bir neçə bölmə var. Bu bakteriyalarla simbiotik həyat quran tənbəllər, bakteriyalar sayəsində yarpaqları həzm edirlər.
Tənbəl heyvanların mədəsinin çəkisi bədəninin 2/3 hissəsi qədərdir. Bu böyük mədəyə baxmayaraq, həzm prosesləri çox uzun müddət çəkə bilər. Məlumdur ki, aldıqları bəzi növ yarpaqları 1 aya qədər həzm edə bilirlər. Bu yavaş həzm sayəsində yarpağın hər molekulunu qiymətləndirə bilirlər. Ancaq, bunun müqabilində onlar çox ciddi enerjiyə qənaət etməli olurlar. Onların maddələr mübadiləsi inanılmaz dərəcədə yavaşdır (bu ölçüdə başqa bir heyvanın sürətinin yarısından daha azdır), ən aktiv olduqları vaxtlarda belə bədən istiliyi 30-34 dərəcə arasında olur və istirahət zamanı temperatur daha da aşağı düşür.
Tənbəl heyvanlar ancaq lazım olduqda, onda da çox yavaş hərəkət edir, eyni çəkidə olan digər heyvanların yarısı qədər əzələ toxumasına malikdirlər. Yırtıcılarının qəfil hücumu olduqda çox nadir hallarda olsa da, daha sürətli hərəkət edə bilirlər, lakin hərəkət etdikdə enerjilərinin böyük bir hissəsini israf edirlər. Onların yerdəki maksimal sürəti dəqiqədə 1,5 metrdir. Onlar çox zaman dəqiqədə 15-30 sm irəliləyirlər.
Tənbəl heyvanlar gündə 15-18 saat yataraq ən çox yatan heyvanlar hesab olunur. Qalan vaxtda yapışdıqları ağac budağını yeyib dəyişdirirlər. Onların çox yemədikləri və su içmədikləri də məlumdur, ona görə də təbiətə ən az zərər verən heyvanlar kimi tanınırlar.
Tənbəl heyvanalar iti pəncələri sayəsində budaqlarda başıaşağı yaşayırlar. Onlar yalnız ağacları dəyişdirmək və ya ifrazat etmək üçün yerə enirlər. Onların daxili orqanlarının yeri belə başqa məməlilərdən fərqlidir, çünki onlar daim tərs asılırlar. Hətta tükləri də əks istiqamətdə uzanır. Tənbəl heyvanlar ağaclarda yaşamağa uyğunlaşsalar da, yaxşı üzgüçüdürlər.
Tənbəl heyvanlar Pilosa sırasındadır, yəni onların ən yaxın qohumları qarışqa yeyənlərdir. Bu heyvanlar ilk dəfə təxminən 60 milyon il əvvəl təkamül keçiriblər; Hətta onların mənşəyinin 100 milyon il əvvələ gedib çıxa biləcəyini göstərən məlumatlar var. Bu gün tənbəl heyvanların iki böyük qrupu var: Megalonychidae (“iki barmaqlı” tənbəl heyvanlar) və Bradypodidae (“üç barmaqlı” tənbəl heyvanlar). Üçbarmaqlı tənbəl heyvanların həm əllərində, həm də ayaqlarında 3 barmaq, ikibarmaqlı tənbəl heyvanların isə ayaqlarında 3, əllərində isə 2 barmaq olur. Bu iki ailənin sonuncu ortaq əcdadı 35-40 milyon il əvvəl yaşamışdır.
Nigar Həziyeva
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
