Bu müzakirə genetik quruluşumuzun və ya həyat təcrübələrimizin kim olduğumuza daha çox təsir edib-etmədiyini anlamağa çalışır.
Təbiət (Genetik):
Genetika valideynlərimizdən keçən bioloji irsə aiddir. Buraya göz rəngi, boy və müəyyən xəstəliklərə qarşı həssaslıq kimi xüsusiyyətlər daxildir. Genetik faktorlar valideynlərimizdən miras qalan genlərin birləşməsi ilə müəyyən edilir ki, bu da bədənimizin qurulması və saxlanması üçün təlimatları ehtiva edir.
Genetik araşdırmalar, zəka, şəxsiyyət və psixi sağlamlıq kimi bir çox mürəkkəb xüsusiyyətlərin tək bir gen tərəfindən təyin olunmaqdansa, bir çox gendən təsirləndiyini ortaya qoydu. Bununla belə, bu genlər və ətraf mühit arasındakı qarşılıqlı əlaqə çox vacibdir. Bəzi xüsusiyyətlərin daha güclü genetik əsası ola bilər, digərləri isə ətraf mühit faktorlarından daha çox təsirlənə bilər.
Tərbiyə (Ətraf mühit):
Ətraf mühit fərdin inkişafına təsir edən bütün xarici təsirləri, o cümlədən tərbiyə, ailə, mədəniyyət, təhsil, sosial qarşılıqlı əlaqələr və həyat təcrübələrini əhatə edir. Ətraf mühit faktorları fərdin davranışını, inanclarını və idrak inkişafını əhəmiyyətli dərəcədə formalaşdıra bilər. Məsələn, müxtəlif mədəni kontekstlərdə böyüyən uşaqlar fərqli dəyər sistemləri və sosial normalar inkişaf etdirə bilərlər.
Ətraf mühit faktorları da epigenetik adlanan sahə vasitəsilə gen ifadəsində rol oynaya bilər. Epigenetik modifikasiyalar ətraf mühit təcrübələrindən təsirlənə bilər və genlərin necə aktivləşdirilməsinə və ya susdurulmasına təsir göstərə bilər ki, bu da potensial olaraq fərdin xüsusiyyətlərində və davranışlarında dəyişikliklərə səbəb olur.
Təbiət və tərbiyə arasında qarşılıqlı əlaqə:
Nəzərə almaq lazımdır ki, təbiətə qarşı tərbiyə mübahisəsi hər hansı bir ssenari deyil. Bunun əvəzinə, həm genetik, həm də ətraf mühit insan inkişafı və davranışını formalaşdırmaq üçün kompleks şəkildə qarşılıqlı təsir göstərir. Genlər və ətraf mühit arasındakı qarşılıqlı əlaqəni gen-mühit qarşılıqlı əlaqəsi anlayışı vasitəsilə başa düşmək olar.
Bəzi əlamətlər genetikadan çox təsirlənə bilər, lakin müvafiq ekoloji faktorlar tərəfindən dəyişdirilə və ya gücləndirilə bilər. Məsələn, atletizm üçün genetik meyli olan bir şəxs düzgün məşq və məşqlə idmanda üstün ola bilər.
Bundan əlavə, gen-mühit korrelyasiyası da rol oynayır. Bu, genetik meyllərimizin bizi genetik meyllərimizə uyğun gələn müəyyən mühitləri axtarmağa vadar edə biləcəyi fikrinə istinad edir. Məsələn, oxumaqdan həzz almağa genetik meylli olan birinin intellektual stimullaşdırıcı mühitlər axtarma ehtimalı daha yüksək ola bilər.
Nəticə:
Təbiət və tərbiyə mübahisəsi insan inkişafının və davranışının mürəkkəbliyini vurğulayır. Həm genetik faktorlar, həm də ətraf mühitin təsiri bizim kim olduğumuzu formalaşdırmaq üçün qarşılıqlı təsir göstərir. Məsələ birinin digərindən daha vacib olması deyil, əksinə, onlar arasındakı mürəkkəb qarşılıqlı əlaqəni tanımaqdır. Genetika və ətraf mühit haqqında anlayışımız təkamül etməyə davam etdikcə, tədqiqatçılar bu amillərin bizim çevrildiyimiz unikal fərdləri yaratmaq üçün birlikdə necə işlədiyinə dair daha dərin fikirlər əldə edirlər.
Asiman Xəlili
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
