Stokholm sindromu, girov götürülmüş şəxslə mümkün dialoq prosesində baş verən emosional simpatiya və empatiya kimi ümumiləşdirilə bilən psixoloji vəziyyətdir. Bu sindromun mənşəyi 1973-cü ildə İsveçdə bank soyğunçuluğudur.
23 avqust 1973-cü il səhər saat 10-da tünd eynəkli və qara parikli soyğunçu Stokholmda Kreditbanken adlı banka girərək sağa-sola atəş açaraq “Qoy şənlik başlasın!” deyə qışqırır. Bu şəxsə sonradan başqa bir dostu qoşulur. Quldurlar bank işçisi olan 4 qadını özləri ilə gətirdikləri silah və partlayıcılarla girov götürür, digər işçiləri və müştərilərin qaçmasına icazə verirlər. Beləliklə, 6 gün davam edəcək girov götürmə və polisə müqavimət aksiyası başlayır.
Hadisə yerinə gələn polis bölmələri banka girməyə çalışsalar da, soyğunçuların müqaviməti ilə qarşılaşır və uğursuzluğa düçar olurlar. Onlar çöldən bankdakılarla əlaqə saxlayırlar. Soyğunçuların istəkləri həbsxanadakı dostunu banka gətirmək və bankın qabağında idman maşını hazır etməkdir. Tələbləri yerinə yetirilir, amma bir problem var: polis blokadası götürülməmiş buradan necə çıxmaq olar? Quldurlar blokadanın götürülməsini və bunun müqabilində bütün girovları azad edəcəklərini bildirirlər. Polis, təbii ki, bu tələbi rədd edir.
Feniks ətrafında gərgin gözləmə davam edir. Bu vaxt jurnalistlər polis barrikadasının arxasında keşik çəkir, radio və televiziya hadisə yerindən canlı əlaqə qurur. Camaat böyük maraqla izləyir və işin sonunu gözləyir.
İndiyə qədər yazılanlar klassik soyğun hekayəsinə bənzəyir, lakin hekayənin maraqlı tərəfi əslində bankın içərisində baş verənlərdir.
6 gün girovluqda olan bank işçiləri ilə soyğunçular arasında müsbət dialoqlar yaranır. Girovlar sonda inanır ki, quldurlar onları öldürmək istəmir, sadəcə buradan çıxmaq istəyirlər. Onların fikrincə, quldurlar əslində olduqca yaxşı insanlardır. Yaşayış şəraiti onları bu işlə məşğul olmağa sövq edib. Əsl günahkar blokadanı götürməyən polisdir. çünki girovlar hesab edirlər ki, blokada aradan qaldırılsaydı, indiyə qədər bitəcəkdi.
Bir müddət sonra soyğunçular girovlara mətbuat nümayəndələri ilə əlaqə saxlamağa icazə verirlər ki, mühasirə götürülsün. Kənar şəxslərlə telefonla əlaqə saxlayan girovlar blokadanın götürülməsi üçün dil töksələr də, polis yenə də onların tələblərini yerinə yetirmir.
6 günün sonunda polis banka qaz balonları ataraq əməliyyat keçirib quldurluğa son qoyurlar. Amma əməliyyat zamanı hər kəsi təəccübləndirən hadisə baş verir. Girovlar quldurlarla birlikdə polisə qarşı çıxırlar.
Üstəlik, məhkəmə zamanı soyğunçuların əleyhinə ifadə verməkdən imtina edən girovlar daha bir qəribə işə əl atırlar: öz aralarında pul yığmağa, onların müdafiəsinə kömək etməyə çalışırlar. Həbsdən çıxanda da bir-birlərini ailə kimi bir-birləriylə görüşməyə davam edirlər. Onları mühakimə etmək əvəzinə anlamağa çalışanların səyinin nəticəsi olan bu vəziyyətə ədəbiyyatda “Stokholm sindromu” deyilir.
FTB araşdırmalarına görə, adam oğurluğu və girov götürmə hallarının 27%-i girovlara bu “stokholm sindromu” təsirini göstərir. Daha çox hərbi əsirlərdə, girovlarda, cinsi istismara məruz qalan uşaqlarda, təriqət üzvlərində, və məişət zorakılığına məruz qalanlarda müşahidə edilən bu Stokholm sindromunun səbəbi insanın sağ qalma instinktidir.
Sindrom ümumiyyətlə belə inkişaf edir: birincisi, xarici aləmdən tamamilə təcrid olunmuş qurban ona zülm edən şəxsin zorakılıq meyllərini dərk edir, onun öldürə biləcəyini hiss edir və bu ölüm qorxusu artdıqca yaşamaq istəyi də artır. Getdikcə zəifləyən qurban, onun ən kiçik bir yaxşılığını belə çox qiymətləndirir və minnət duyğuları ilə dolur. Bir müddət sonra özünü onun yerinə qoyur və hər şeyi onun gözü ilə görməyə və ona qarşı xoş hisslər göstərməyə başlayır. Onun etdiklərinə haqq qazandırmağa başlayır, təzyiq göstərənə özünü yaxın hiss edir və bundan ona heç bir zərər gəlməyəcəyi hissi ilə özünə təsəlli verir. Sonda zərərçəkən zalımla olan yeganə müsbət münasibətinin onun malik olduğu münasibət olduğunu düşünür və bu əlaqəni itirməmək üçün əlindən gələni edir.
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
