Soyqırım və etnik təmizləmə, müəyyən etnik, dini və ya irqi qrupların təqibini, yerdəyişməsini və tez-tez sistematik şəkildə məhv edilməsini əhatə edən iki fərqli, lakin əlaqəli anlayışlardır.
Hər ikisi insan hüquqlarının və beynəlxalq hüququn ciddi şəkildə pozulmasıdır və onlar bəşər tarixindəki ən dəhşətli vəhşiliklərə görə məsuliyyət daşıyırlar.
Soyqırım:
Soyqırım etnik, dini, irqi və ya milli qrupun tamamilə və ya qismən qəsdən və sistematik şəkildə məhv edilməsidir. Bu məhvetmə müxtəlif formalarda ola bilər, o cümlədən qrup üzvlərini öldürmək, ciddi bədən və ya ruhi zərər vurmaq, qrupun fiziki məhvinə səbəb olmaq üçün şərait yaratmaq, qrup daxilində doğuşun qarşısını almaq və uşaqların qrupdan zorla başqa qrupa köçürülməsi. “Soyqırım” termini ilk dəfə 1944-cü ildə Rafael Lemkin tərəfindən işlədilib və daha sonra 1948-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Soyqırım Konvensiyasının qəbul edilməsi ilə beynəlxalq hüququn bir hissəsi oldu. Konvensiya soyqırımı beynəlxalq hüquqa əsasən cinayət kimi müəyyən edir.
Soyqırımın diqqətəlayiq nümunələrinə İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Holokost, 1994-cü ildə Ruanda Soyqırımı və I Dünya Müharibəsi zamanı Erməni Soyqırımı daxildir. Bu hadisələr müəyyən etnik və ya dini qruplardan olan əhəmiyyətli sayda insanın qəsdən və sistemli şəkildə öldürülməsini əhatə edirdi.
Etnik təmizləmə:
Etnik təmizləmə etnik, irqi, dini və ya milli qrupun müəyyən bir ərazidən və ya bölgədən qəsdən çıxarılmasını və ya köçürülməsini təsvir etmək üçün istifadə edilən termindir. Qrupun özünün məhvinə yönəlmiş soyqırımdan fərqli olaraq, etnik təmizləmə konkret coğrafi ərazinin etnik tərkibinin zorla dəyişdirilməsi ilə əlaqədardır. Bu, həmin ərazidə homogen və ya dominant etnik əhali yaratmaq üçün kütləvi qətllər, məcburi miqrasiya, cinsi zorakılıq və mədəni və dini obyektlərin dağıdılması kimi hərəkətləri əhatə edə bilər.
Etnik təmizləmənin diqqətəlayiq nümunələrinə 1990-cı illərdə Bosniya Müharibəsi zamanı bosniyalı müsəlmanların etnik təmizlənməsi və son illərdə Rohinca müsəlmanlarının Myanmadan zorla çıxarılması daxildir.
Qeyd etmək vacibdir ki, həm soyqırım, həm də etnik təmizləmə beynəlxalq hüquqa görə cinayət sayılır və bu hərəkətlərə görə məsuliyyət daşıyan şəxslər və ya qurumlar Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi (ICC) kimi beynəlxalq tribunallar tərəfindən təqib oluna bilər. Bu cinayətlərin qarşısını almaq və onlara cavab vermək səylərinə dövlətlər öz əhalisini kütləvi vəhşiliklərdən qoruya bilmədikdə beynəlxalq ictimaiyyətin müdaxilə öhdəliyini vurğulayan qoruma məsuliyyəti (R2P) doktrinasını əhatə edir.
Hər iki konsepsiya nifrət, ayrı-seçkilik və siyasi motivlər günahsız insanların etnik mənsubiyyətinə, dini və ya digər müəyyənedici xüsusiyyətlərinə görə təqib və əzablara məruz qalmasına səbəb olduqda baş verən ağır insan hüquqları pozuntularını vurğulayır.