Sənaye İnqilabı 18-ci əsrin sonlarında Britaniyada başlayan və dünyanın digər hissələrinə yayılan, cəmiyyətlərin məhsul istehsal etmə və iqtisadiyyatlarını təşkil etmə üsullarını əsaslı şəkildə dəyişdirən əhəmiyyətli sosial, iqtisadi və texnoloji dəyişikliklər dövrü idi.
Ümumiyyətlə üç əsas mərhələyə bölünür: birinci sənaye inqilabı, ikinci sənaye inqilabı və üçüncü sənaye inqilabı.
Birinci Sənaye İnqilabı (18-ci əsrin sonu – 19-cu əsrin əvvəlləri):
İlk sənaye inqilabı 18-ci əsrin sonlarında başladı və 19-cu əsrin əvvəllərinə qədər uzandı.
Əsas yeniliklərə toxuculuq istehsalının mexanikləşdirilməsi (əyirmə jenni, elektrik dəzgahı), Ceyms Vatt tərəfindən buxar mühərrikinin inkişafı, kanalların tikintisi və nəqliyyat üçün təkmilləşdirilmiş yol şəbəkələri daxildir.
Bu dövrdə aqrar iqtisadiyyatlardan sənaye iqtisadiyyatlarına keçid baş verdi, fabriklər və dəyirmanlar istehsalda həlledici rol oynadılar.
Şəhərləşmə və əhalinin artımı əhəmiyyətli nəticələr idi, çünki insanlar iş axtarmaq üçün kənd yerlərindən şəhərlərə köçürdülər.
İkinci Sənaye İnqilabı (19-cu əsrin ortaları – 20-ci əsrin əvvəlləri):
Bəzən “Texnoloji İnqilab” adlandırılan ikinci sənaye inqilabı 19-cu əsrin ortalarından 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər baş verdi.
Bu dövr teleqrafın, telefonun inkişafı və dəmir yolu şəbəkəsinin genişləndirilməsi də daxil olmaqla texnologiyada əhəmiyyətli irəliləyişlərlə yadda qaldı.
Elektrik enerjisi, daxili yanma mühərriki və polad sənayesi sənayeləşməni sürətləndirməkdə mühüm rol oynamışdır.
Əmtəələrin kütləvi istehsalı və iri korporasiyaların yüksəlişi, məsələn, neft və avtomobil sənayesinin yaranması bu dövrü səciyyələndirirdi.
Üçüncü Sənaye İnqilabı (20-ci əsrin ortalarından sonra):
Tez-tez “Rəqəmsal İnqilab” və ya “İnformasiya Əsri” adlandırılan üçüncü sənaye inqilabı 20-ci əsrin ortalarında başlamış və bu günə qədər davam edir.
Əsas yeniliklərə kompüterin, internetin inkişafı, telekommunikasiya və informasiya texnologiyalarının inkişafı daxildir.
Bu dövr qloballaşmaya səbəb oldu, çünki informasiya dərhal bütün dünyada paylaşıla bilərdi və bu, insanların iş, ünsiyyət və yaşayış tərzində dəyişikliklərə səbəb oldu.
Süni intellektin, biotexnologiyanın və bərpa olunan enerji mənbələrinin ortaya çıxması bu davam edən inqilabın bir hissəsidir.
Sənaye İnqilabının cəmiyyətə dərin və geniş təsirləri oldu, o cümlədən:
Urbanizasiya: Aqrar iqtisadiyyatlardan sənaye iqtisadiyyatlarına keçid insanlar iş axtarmaq üçün şəhərlərə köçdükləri üçün əhəmiyyətli urbanizasiyaya səbəb oldu.
İqtisadi artım: Sənayeləşmə iqtisadi məhsuldarlığın artmasına, orta sinifin böyüməsinə və kapitalizmin yüksəlişinə səbəb oldu.
Texnoloji irəliləyişlər: Sənaye İnqilabı istehsal, nəqliyyat və rabitəni təkmilləşdirən çoxsaylı texnoloji yeniliklər gətirdi.
Sosial Dəyişiklik: Aqrar və sənətkarlıq sistemlərindən fabrik əsaslı istehsala keçidlə cəmiyyətin strukturu dəyişdi.
Əmək Məsələləri: Sənayeləşmə həm də ağır iş şəraiti və həmkarlar ittifaqlarının formalaşması da daxil olmaqla əmək mübarizələrinə səbəb oldu.
Ətraf Mühitə Təsir: Sənaye iqtisadiyyatlarına keçid çirklənmə və resursların tükənməsi də daxil olmaqla əhəmiyyətli ekoloji nəticələrə səbəb oldu.
Sənaye İnqilabının təsirləri müxtəlif regionlar və ölkələr üzrə eyni deyildi, bəzi sahələr digərlərindən daha sürətlə sənayeləşdi. Onun irsi bu gün də iqtisadiyyatlarımızı və cəmiyyətlərimizi təşkil etməyimizdə hiss olunur və o, sonrakı texnoloji inqilablar və irəliləyişlər üçün zəmin yaratmışdır.
