Səhiyyəyə universal çıxış uğrunda mübarizənin kökü səhiyyənin nəticələrindəki qeyri-bərabərliyin daha geniş sosial və iqtisadi bərabərsizlikləri əks etdirdiyini qəbul etməkdədir. Məsələnin bəzi əsas tərəfləri bunlardır:
Sağlamlığın sosial təyinediciləri:
Sağlamlıq bərabərsizliyi çox vaxt gəlir, təhsil, məşğulluq və yaşayış şəraiti kimi sosial determinantlarla əlaqələndirilir. Sosial-iqtisadi statusu aşağı olan insanlar resurslara və imkanlara çıxışın məhdud olması səbəbindən daha pis sağlamlıq nəticələri ilə qarşılaşırlar.
Qlobal fərqlər:
Sağlamlıq bərabərsizliyi təkcə ölkələr daxilində deyil, həm də qlobal miqyasda mövcuddur. Aşağı və orta gəlirli ölkələr tez-tez əsas səhiyyə xidmətlərinin göstərilməsi ilə bağlı ciddi problemlərlə üzləşirlər ki, bu da xəstələnmə və ölüm hallarının daha yüksək olmasına gətirib çıxarır.
Giriş maneələri:
Müxtəlif maneələr insanların səhiyyə xidmətlərindən istifadəsinə mane olur. Bunlara maliyyə maneələri, coğrafi maneələr (xüsusilə kənd yerlərində), nəqliyyatın olmaması, mədəni maneələr və ayrı-seçkilik daxil ola bilər. Bu maneələr sağlamlıq nəticələrində qeyri-bərabərliyə səbəb olur.
Səhiyyə Sistemləri:
Səhiyyə sistemlərinin strukturu və səmərəliliyi xidmətlərə çıxışın müəyyən edilməsində həlledici rol oynayır. Bir çox hallarda qeyri-adekvat səhiyyə infrastrukturu, tibb işçilərinin çatışmazlığı və zəruri tibbi ləvazimatların çatışmazlığı keyfiyyətli xidmətə çıxışa mane olur.
İctimai Səhiyyə Siyasətləri:
Hökumətlər və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən həyata keçirilən siyasətlər sağlamlıq bərabərsizliyini ya şiddətləndirə, ya da azalda bilər. İctimai səhiyyəni prioritetləşdirən, profilaktik tədbirlərə sərmayə qoyan və resursların ədalətli bölüşdürülməsini təmin edən siyasətlər sağlamlıq boşluğunun daralmasına kömək edə bilər.
Həssas əhali:
Etnik azlıqlar, qaçqınlar və təcrid olunmuş icmalar kimi müəyyən qruplar tez-tez səhiyyə xidmətlərinə çıxışda əlavə çətinliklərlə üzləşirlər. Ayrı-seçkilik və sosial təcrid onların qeyri-mütənasib xəstəlik yükünü artıra bilər.
Təhsilin rolu:
Təhsil sağlamlığın əsas şərtidir. Sağlamlıq savadlılığının artırılması və profilaktik tədbirlərə dair maarifləndirilməsi fərdlərə daha sağlam seçimlər etmək imkanı verə bilər, səhiyyə sistemlərinin yükünü azalda bilər.
İcma ilə əlaqə:
İcmaların səhiyyə ilə bağlı qərar qəbul etmə proseslərinə cəlb edilməsi və onların sağlamlıq proqramlarının dizaynına və həyata keçirilməsinə cəlb edilməsi daha mədəni cəhətdən həssas və effektiv müdaxilələrə səbəb ola bilər.
Qlobal Sağlamlıq Kapitalı:
Ümumdünya sağlamlıq təminatına nail olmaq qlobal miqyasda sağlamlıq bərabərsizliyini aradan qaldırmaq səylərinin əsas komponentidir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) bütün insanların maddi çətinlik çəkmədən əsas sağlamlıq xidmətlərinə çıxışının təmin edilməsi məqsədini təbliğ edir.
Bərabərsizliklərin kəsişməsi:
Sağlamlıqdakı bərabərsizliklər çox vaxt gender əsaslı ayrı-seçkilik və cinsi oriyentasiyaya əsaslanan ayrı-seçkilik kimi ayrı-seçkiliyin digər formaları ilə kəsişir. Bu kəsişmələrin tanınması və ünvanlanması hərtərəfli həllərin işlənib hazırlanması üçün çox vacibdir.
Sağlamlıqdakı bərabərsizliklərin aradan qaldırılması təkcə səhiyyə sistemini deyil, həm də daha geniş ictimai və siyasət dəyişikliklərini əhatə edən çoxşaxəli yanaşma tələb edir. Beynəlxalq əməkdaşlıq, vəkillik və sosial ədalətə sadiqlik səhiyyəyə universal çıxış üçün davam edən mübarizənin əsas komponentləridir.
