Qarabağ münaqişəsi, həmçinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi kimi də tanınır, Azərbaycan və Ermənistan arasında uzunmüddətli və mürəkkəb bir qarşıdurmadır. Bu münaqişə əsasən Dağlıq Qarabağ bölgəsinin statusu ilə əlaqədar yaranıb.
Tarixi
Əsaslar
- Tarixi Kökənlər: Qarabağ, qədim zamanlardan bəri müxtəlif mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların təsiri altında olmuşdur. Bölgənin tarixi, Azərbaycan və Ermənistan arasında hər iki xalqın milli kimliyinin və mədəni irsinin bir hissəsi kimi qəbul edilir.
- Sovet Dövrü: Sovet İttifaqı dövründə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti (DQMV) yaradıldı və Azərbaycanın tərkibinə daxil edildi. Lakin əhali əsasən ermənilərdən ibarət idi və bu səbəbdən erməni tərəfi muxtariyyatın Ermənistana birləşdirilməsini tələb edirdi.
1988-1994: Birinci Qarabağ Müharibəsi
1988-ci ildə Dağlıq Qarabağ erməniləri Sovet Ermənistanına birləşmək üçün tələblərini irəli sürdülər. Bu, Azərbaycan və Ermənistan arasında etnik toqquşmaların və silahlı münaqişələrin başlanmasına səbəb oldu. 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılması ilə münaqişə genişləndi və 1992-1994-cü illərdə genişmiqyaslı müharibəyə çevrildi. 1994-cü ildə Bişkek protokolunun imzalanması ilə atəşkəs əldə olundu, lakin Qarabağ və ətraf yeddi rayon Ermənistan silahlı qüvvələrinin nəzarətində qaldı.
Mövcud Durum
2020: İkinci Qarabağ Müharibəsi
2020-ci ilin sentyabrında münaqişə yenidən başladı və altı həftə davam etdi. Azərbaycanın genişmiqyaslı hücumu nəticəsində, Ermənistanın nəzarətində olan ərazilərin böyük bir hissəsi geri alındı. Noyabrda Rusiya vasitəçiliyi ilə atəşkəs razılaşması imzalandı. Bu razılaşmaya əsasən:
- Azərbaycanın Qələbəsi: Azərbaycan, münaqişə öncəsi itirdiyi ərazilərin böyük bir hissəsini geri aldı.
- Rus Sülhməramlıları: Dağlıq Qarabağda və Laçın dəhlizində rus sülhməramlıları yerləşdirildi.
- Ermənistanın Geri Çəkilməsi: Ermənistan qüvvələri Kəlbəcər, Ağdam və Laçın rayonlarından çıxarıldı.
Hazırkı Vəziyyət
Münaqişə rəsmi olaraq bitməsə də, hazırda atəşkəs davam edir. Qarabağda və ətrafında müəyyən gərginliklər hələ də mövcuddur. Rusiya, Türkiyə və digər beynəlxalq oyunçuların iştirakı ilə münaqişənin uzunmüddətli həlli üçün danışıqlar aparılır. Həmçinin bölgədə humanitar vəziyyətin yaxşılaşdırılması üçün müxtəlif tədbirlər görülməkdədir.
Nəticə
Qarabağ münaqişəsi mürəkkəb bir tarixə və siyasi şəraitə malikdir. Son illərdə əldə olunan razılaşmalar və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etmək istiqamətindəki addımları münaqişənin həllində mühüm rol oynasa da, tam sülh və sabitlik üçün daha çox beynəlxalq və regional səylərə ehtiyac var.
