Qalapaqos adaları Sakit Okeanda, Ekvadordan təxminən 1000 kilometr (620 mil) qərbdə yerləşən uzaq arxipelaqdır. Onlar yer üzündə başqa heç bir yerdə tapılmayan növlər də daxil olmaqla unikal və müxtəlif vəhşi təbiəti ilə məşhurdurlar. Adalar Çarlz Darvinin təbii seçmə ilə təkamül nəzəriyyəsini ifadə etməsində mühüm rol oynamışdır.
1831-ci ildə gənc britaniyalı təbiətşünas Çarlz Darvin HMS Beagle gəmisində dünya ətrafında beş illik səyahətə çıxdı. Səyahətdə əsas məqsəd Cənubi Amerika sahillərinin xəritəsini çəkmək idi, lakin Darvinin rolu ekspedisiya zamanı rast gəlinən flora və faunanı toplamaq və sənədləşdirmək idi. Beagle 1835-ci ildə Qalapaqos adalarında dayandı və məhz bu səfər zamanı Darvin sonda onun təməlqoyma nəzəriyyəsinə gətirib çıxaracaq müşahidələr aparmağa başladı.
Darvinin Qalapaqos adalarında olduğu müddətdə etdiyi əsas müşahidələr və fikirlərə aşağıdakılar daxildir:
Növlərin Dəyişməsi: Darvin Qalapaqosdakı müxtəlif adaların fərqli, lakin əlaqəli bitki və heyvan növlərinə malik olduğunu fərq etdi. Məsələn, hər bir adada özünəməxsus ispinoz növləri var idi ki, o, sonradan onların müxtəlif qida mənbələrinə uyğunlaşdırıldığını anladı.
Uyğunlaşmalar: O, adalardakı növlərin öz xüsusi mühitlərinə uyğunlaşdığını müşahidə etdi. Məsələn, ispinozların dimdiklərinin forması və ölçüsü hər bir adada mövcud olan toxum, həşərat və ya nektar kimi qida növlərinə uyğunlaşdırılmışdır.
Fosillər və Geoloji Xüsusiyyətlər: Darvin adalarda fosillərin varlığına və bənzərsiz geoloji xüsusiyyətlərinə də diqqət yetirmişdir. Bu, adaların dənizdən çıxdığını və onların təcrid olunmasının fərqli növlərin inkişafına səbəb olduğunu göstərirdi.
İzolyasiya: Qalapaqos adalarının materikdən və bir-birindən təcrid olunması mühüm rol oynadı. Növlərin populyasiyalarının zamanla müstəqil şəkildə təkamül etməsinə imkan verdi, yeni növlərin və variasiyaların inkişafına səbəb oldu.
İngiltərəyə qayıtdıqdan sonra Darvin illərlə tapıntılarını təhlil etdi və təbii seçmə ilə təkamül nəzəriyyəsini inkişaf etdirdi. O, 1859-cu ildə “Növlərin mənşəyi haqqında” adlı təməlqoyma əsərini nəşr etdirdi. Bu kitabda o, növlərin təbii seçmə prosesi vasitəsilə zamanla təkamül etdiyini, burada faydalı xüsusiyyətlərə malik olan fərdlərin sağ qalmaq və çoxalmaq, ötüb keçmək şansının daha yüksək olduğunu təklif etdi. bu xüsusiyyətlər onların nəslinə aiddir.
Darvinin Qalapaqos adalarında apardığı müşahidələr onun nəzəriyyəsinə dəlil gətirməkdə mühüm rol oynadı. Uyğunlaşma anlayışı və növlərin öz xüsusi mühitlərinə uyğunlaşmaq üçün zamanla dəyişməsi ideyası təkamül anlayışının mərkəzinə çevrildi. Bu gün Qalapaqos adaları təkamülün tədqiqi üçün canlı laboratoriya olaraq qalır və bu nadir təbiət möcüzəsini kəşf etməyə can atan alimləri və turistləri cəlb edən YUNESKO-nun Ümumdünya İrsi saytı olmağa davam edir.
Asiman Xəlili
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
