Son İskəndəriyyə dövründə (eranın II əsrinin birinci yarısı) yaşamış məşhur alimlərdən biri də Ptolemeydir. Onun həyatı haqqında demək olar ki, məlumatımız yoxdur. Müsəlman astronomları onun 78 yaşına qədər yaşadığını deyirlər. Bəlkə o, yunan əsilli misirlidir, bəlkə də misir əsilli yunandır. Onun yunan adı Ptolemeydir, lakin hərf uyğunsuzluğuna görə Orta əsr İslam Dünyasında Ptolemey kimi tanınırdı.
Ptolemey astronomiya, riyaziyyat, coğrafiya və optika sahələrinə töhfələr verdi; lakin o, astronomiya sahəsindəki işi ilə məşhurdur. Dövrünə çatan astronomiya biliklərini sintez etmiş və “Mathematike Syntaxis” əsərində toplamışdır. Bu əsərin adı sonralar Meqale Sintaksis (Böyük Toplu) kimi tanındı və ərəbcəyə tərcümə olunduğu zaman ərəbcə hərf-i təsviri onun başına gətirildiyi üçün adı əl-Məcisti olaraq dəyişdirildi; Bu gün Qərb dünyasında bu əsər Almagest kimi tanınır, çünki sonralar ərəb dilindən Latın dilinə Almagest kimi tərcümə edilmişdir.
Almagest on üç kitabdan ibarətdir; Birinci kitab Geosentrik Sistemi öz sübutları ilə təsvir edir; İkinci kitabda Menelaus teoremi ilə sferik triqonometriya və akkordlar cədvəli haqqında məlumatlar var; burada misal məsələlər də həll olunur; Üçüncü Kitabda Günəşin hərəkəti və illik dövr, Dördüncü Kitabda isə Ayın hərəkəti və aylıq dövr haqqında; Beşinci kitab eyni mövzulardan bəhs edir, Ay və Günəşin məsafələrini müzakirə edir, həmçinin astrolabanın qurulması və istifadəsi haqqında ətraflı məlumat verir; Altıncı kitabda planetlərin birləşmələri və qarşılaşmaları araşdırılır, Günəş və Ay tutulmalarına toxunulur; Yeddi və Səkkiz kitablar sabit ulduzlar haqqındadır, burada presessiya haqqında məşhur müzakirələr, Ptolemeyin stasionar ulduzlar kataloqu və səma qlobusu alətinin hazırlanması üsulu var; Qalan beş kitab isə hərəkət edən ulduzların, yəni planetlərin hərəkətlərinə həsr olunub və əsərin ən orijinal hissəsidir.
Bu əsərdə Ptolemey səma hadisələrini onun əsas xətləri ilə anlamlandırmaq üçün qurduğu həndəsi nəzəriyyəni təqdim edir; Aristotel fizikasına əsaslanan bu nəzəriyyədə kainat sferikdir və Yer bu kainatın mərkəzində hərəkətsiz dayanır. Gündəlik və ya illik təzahürlər Yerin hərəkətlərinin nəticəsi olsaydı, hər şey kosmosa sıçrayardı və Yer parçalanardı. Ay, Merkuri, Venera, Günəş, Mars, Yupiter, Saturn və sabit ulduzlar Yer ətrafında müntəzəm sürətlə dairəvi hərəkətlər edir. Sabit ulduzların sferası kainatın sonudur.
Həlimə Əliyeva
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
