Psixologiya və davranışda bəzi əsas anlayışlar və sahələr bunlardır:
Davranış: Davranış, stimullara və ya vəziyyətlərə cavab olaraq fərdin və ya orqanizmin hərəkətlərinə, reaksiyalarına və ya davranışlarına aiddir. O, həm müşahidə edilə bilən hərəkətləri, həm də birbaşa müşahidə olunmayan daxili prosesləri, məsələn, fikirlər və duyğuları əhatə edə bilər.
Psixoloji Proseslər: Bunlar davranışa təsir edən daxili psixi proseslərdir. Bunlara qavrayış, idrak (düşünmə), emosiya, yaddaş, öyrənmə və motivasiya daxildir. Bu prosesləri başa düşmək insanların niyə belə davrandıqlarını başa düşmək üçün çox vacibdir.
Bioloji Psixologiya: Biopsixologiya və ya psixobiologiya kimi də tanınan bu sahə biologiyanın (sinir sistemi, beyin və genetika kimi) davranış və psixi proseslərə necə təsir etdiyini araşdırır. Fiziki bədənimizlə zehnimiz arasındakı əlaqələri araşdırır.
Koqnitiv Psixologiya: Koqnitiv psixoloqlar qavrayış, yaddaş, problem həll etmə və qərar qəbul etmə kimi psixi prosesləri öyrənirlər. İnsanların məlumatı necə düşündüyünü, öyrəndiyini və yadda saxladığını anlamağa çalışırlar.
İnkişaf Psixologiyası: Bu sahə fərdlərin ömrü boyu necə böyüdüyünə və dəyişməsinə diqqət yetirir. Körpəlikdən qocalığa qədər fiziki, koqnitiv və sosial-emosional inkişafı araşdırır.
Sosial Psixologiya: Sosial psixoloqlar insanların düşüncələrinin, hisslərinin və davranışlarının başqalarının varlığından və hərəkətlərindən necə təsirləndiyini araşdırırlar. Mövzulara münasibət, qərəz, uyğunluq və qrup dinamikası daxildir.
Klinik Psixologiya: Klinik psixoloqlar psixi sağlamlıq pozğunluqlarını və emosional problemləri diaqnoz və müalicə edir. Onlar fərdlərin zehni rifahını yaxşılaşdırmağa kömək etmək üçün terapevtik üsullardan istifadə edirlər.
Davranış Psixologiyası: Davranış psixoloqları davranışın necə öyrənildiyini və kondisioner vasitəsilə necə dəyişdirilə biləcəyini öyrənirlər. Buraya klassik və operant kondisioner, həmçinin davranış terapiyası daxildir.
Anormal Psixologiya: Bu sahə atipik davranışların, psixi pozğunluqların və psixopatologiyanın öyrənilməsinə yönəlmişdir. Psixoloji pozğunluqların səbəblərini və müalicəsini başa düşməyə çalışır.
Sənaye-Təşkilati (I/O) Psixologiyası: Giriş/Çıxış psixoloqları psixoloji prinsipləri iş yerlərində tətbiq edirlər. Onlar işçilərin motivasiyası, liderlik, təşkilati davranış və insan resursları kimi məsələlər üzərində işləyirlər.
Təhsil Psixologiyası: Təhsil psixoloqları insanların təhsil şəraitində məlumatı necə öyrəndiyini və saxladıqlarını öyrənirlər. Onlar tədris metodlarını, kurrikulumun dizaynını və şagirdin qiymətləndirilməsini təkmilləşdirmək üzərində işləyirlər.
Sağlamlıq Psixologiyası: Sağlamlıq psixoloqları sağlamlığa və xəstəliyə təsir edən psixoloji amilləri araşdırırlar. Onlar xroniki xəstəlikləri olan insanlar üçün sağlam davranışları təşviq etmək və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün çalışırlar.
Məhkəmə Psixologiyası: Məhkəmə psixoloqları psixologiyanı hüquqi və cinayət ədaləti sistemlərinə tətbiq edirlər. Onlar fərdləri səriştəsinə görə qiymətləndirə, ekspert ifadəsi verə və ya cinayət profili üzərində işləyə bilər.
Pozitiv Psixologiya: Pozitiv psixoloqlar insanın güclü tərəflərinin, rifahının və xoşbəxtliyinin öyrənilməsinə diqqət yetirirlər. Onlar dolğun həyata kömək edən amilləri anlamağa və təşviq etməyə çalışırlar.
Mədəniyyətlərarası Psixologiya: Bu sahə mədəniyyətin davranışa və psixi proseslərə necə təsir etdiyini araşdırır. O, mədəni normaların, dəyərlərin və inancların psixologiyaya təsirini araşdırır.
Bunlar psixologiya və davranış daxilindəki bir çox alt sahə və anlayışlardan yalnız bir neçəsidir. Psixologiya insan zehni və davranışı haqqında anlayışımızı genişləndirməyə davam edən müxtəlif və inkişaf edən bir sahədir. Fərdlərin həyatını və bütövlükdə cəmiyyətin yaxşılaşdırılması üçün klinik təcrübə, tədqiqat, təhsil və sənaye daxil olmaqla müxtəlif şəraitlərdə istifadə olunur.
Asiman Xəlili
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
