Populizm adi insanların maraqlarını və qayğılarını vurğulayan, onları tez-tez korrupsiyalaşmış və ya əlaqədən kənar kimi qəbul edilən elitaya və ya quruluşa qarşı qoyan siyasi ideologiyadır. Bu, adətən “səssiz çoxluq” üçün danışdığını iddia edən və onların şikayətlərini həll edəcəyini vəd edən xarizmatik liderdən ibarətdir. Populizm müxtəlif formalarda ola bilsə də və siyasi spektrin həm solunda, həm də sağında rast gəlinsə də, bütün dünyada siyasi mənzərələrdə əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Bu fenomenin bəzi əsas cəhətləri bunlardır:
İqtisadi Narahatlıq: İqtisadi qeyri-müəyyənlik və qeyri-bərabərlik populizmin yüksəlişinə təkan verən amillərdir. Bir çox insanlar qloballaşma, avtomatlaşdırma və sərvətlərin artan konsentrasiyası ilə geridə qaldığını hiss edirlər. Populist liderlər tez-tez bu narahatlıqlardan istifadə edərək iş yerlərini, sənayeləri və milli iqtisadi maraqları qoruyacaqlarını vəd edirlər.
Anti-qurum əhval-ruhiyyəsi: Populizm anti-qurum əhval-ruhiyyəsi üzərində inkişaf edir. Populist liderlər özlərini status-kvonu pozacaq və ənənəvi siyasi elitaya meydan oxuyacaq autsayderlər kimi təqdim edirlər. Onlar tez-tez əsas media və qurumları tənqid edir, onları qərəzli və ya korrupsioner kimi qələmə verirlər.
Millətçilik və Kimlik Siyasəti: Populist hərəkatlar tez-tez millətçilik və kimlik siyasətini vurğulayır. Onlar mədəni və ya milli kimlik hissini təşviq edir və daha sərt immiqrasiya siyasətini, proteksionizmi və qlobal idarəetmə institutlarının rədd edilməsini müdafiə edə bilər.
Avtoritar Meyillər: Bəzi populist liderlər avtoritar meyllər nümayiş etdirir, demokratik təsisatları sarsıdır və hakimiyyəti öz əllərində cəmləşdirir. Bu, qanunun aliliyinin aşınmasına, azad mətbuata hücumlara, nəzarət və tarazlığın zəiflədilməsi cəhdlərinə gətirib çıxara bilər.
Qlobal təsir: Populizm tək bir region və ya ölkə ilə məhdudlaşmır; qlobal təsir göstərmişdir. Buna misal olaraq Böyük Britaniyada Brexit səsverməsi, ABŞ-da Donald Trampın seçilməsi, Avropada ifrat sağçı partiyaların yüksəlişi, Braziliya, Hindistan və Filippin kimi ölkələrdə populist liderləri göstərmək olar.
Çoxtərəfliliyə qarşı problemlər: Populist liderlər tez-tez beynəlxalq əməkdaşlığa və çoxtərəfli institutlara meydan oxuyurlar. Onlar beynəlxalq müqavilələrdən çıxa və xarici siyasətə daha birtərəfli yanaşmaya keçə bilərlər.
Siyasi Qütbləşmə: Populizm siyasi qütbləşməni gücləndirməyə meyllidir. Populist liderlər tez-tez qarşıdurma ritorikasına əl atırlar ki, bu da siyasi rəqiblərlə ümumi dil tapmağı və güzəştə getməyi çətinləşdirir.
Sosial Media və Texnologiya: Sosial media və rəqəmsal texnologiyanın yüksəlişi populist mesajların yayılmasında və populist hərəkatların təşkilində mühüm rol oynamışdır. Bu platformalar liderlərə öz tərəfdarları ilə ünsiyyət qurmaq və ənənəvi qapıçılardan yan keçmək üçün birbaşa kanal təqdim edir.
Seçki dinamikası: Populizm təbiətdə tsiklik ola bilər. Populist liderlər tez-tez böhran və ya narazılıq zamanı hakimiyyətə gəlirlər, lakin effektiv idarəçilikdə çətinliklərlə üzləşə bilərlər. Əgər vədlərini yerinə yetirməsələr, onların populyarlığı da azala bilər.
Qeyd etmək vacibdir ki, populizmin təsiri və təbiəti bir ölkədən digərinə çox fərqli ola bilər. Populizm müxtəlif formalarda ola bilər və müxtəlif kontekstlərdə müxtəlif amillərlə idarə oluna bilər. Bəziləri populizmin qanuni şikayətləri həll edə biləcəyini iddia etsə də, digərləri onun demokratik norma və institutları sarsıtmaq potensialından narahatdır. Populizmin yüksəlişi bütün dünyada müasir siyasətin mürəkkəb və inkişaf edən xarakterini vurğulayır.
Asiman Xəlili
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
