Bu konsepsiya, dünya ölkələri 2019-cu ilin sonlarında başlayan COVID-19 pandemiyasına qarşı mübarizə aparmaq üçün peyvəndlər hazırlamaq və yaymaq üçün yarışdıqca ortaya çıxdı.
Peyvənd diplomatiyası haqqında anlamaq üçün bəzi əsas məqamlar bunlardır:
Peyvəndin inkişafı: Dünya miqyasında bir çox əczaçılıq şirkətləri və tədqiqat institutları təhlükəsiz və effektiv COVID-19 peyvəndlərini inkişaf etdirmək üçün yarışa girirlər. Bu proses misli görünməmiş qlobal əməkdaşlıq və maliyyə hesabına sürətləndirildi.
Peyvəndlərin paylanması: Peyvəndlər hazırlandıqdan sonra hökumətlər onların necə bölüşdürüləcəyini və paylanacağını müəyyən etməli idilər. Bu proses mürəkkəb etik və logistik suallar doğurdu. Peyvəndlər ilk növbədə onların inkişafını maliyyələşdirən ölkələrə getməlidir, yoxsa qlobal sağlamlıq təhlükəsizliyini təmin etmək üçün ədalətli paylanma olmalıdır?
Peyvənd Milliyyətçiliyi: Bəzi ölkələr əvvəlcə “peyvənd millətçiliyi” strategiyasını qəbul etdilər, burada onlar digər millətlərlə dozaları paylaşmazdan əvvəl peyvənd üçün öz vətəndaşlarına üstünlük verdilər. Bu yanaşma peyvəndin yığılması və qeyri-bərabər çıxışla bağlı narahatlıqlara səbəb oldu.
Beynəlxalq Təşəbbüslər: Peyvəndin ədalətli paylanmasını təmin etmək üçün müxtəlif beynəlxalq təşəbbüslər başladılıb. Ən görkəmli biri Gavi, Peyvənd Alyansı, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) və Epidemik Hazırlıq İnnovasiyaları Koalisiyası (CEPI) kimi təşkilatların rəhbərlik etdiyi COVAX idi. COVAX aşağı və orta gəlirli ölkələri peyvəndlə təmin etməyi qarşısına məqsəd qoymuşdu.
Diplomatiya və geosiyasət: Vaksinlərin paylanması geosiyasətlə qarışdı. Bəzi ölkələr diplomatik əlaqələri gücləndirmək və nüfuz qazanmaq üçün peyvənd diplomatiyasından istifadə edirdilər. Məsələn, Çin və Rusiya peyvəndlərini çox vaxt geosiyasi mülahizələri nəzərə alaraq bir çox ölkəyə tədarük edirdilər.
Çətinliklər: Peyvənd Diplomatiyası bir sıra problemlərlə üzləşdi, o cümlədən vaksin təchizatı çatışmazlığı, paylama problemləri, peyvənddə tərəddüd və virusun yeni variantlarının ortaya çıxması.
Qlobal Əməkdaşlıq: Pandemiya ictimai səhiyyə böhranlarının həllində qlobal əməkdaşlığa ehtiyac olduğunu vurğuladı. O, həmçinin gələcək pandemiyalara cavab vermək üçün bütün dünyada davamlı sağlamlıq sistemlərinin qurulmasının vacibliyini vurğuladı.
Əqli Mülkiyyət üzrə Müzakirələr: Pandemiya vaksinlər üçün əqli mülkiyyət hüquqları və bəzi ölkələrin təklif etdiyi kimi bu hüquqlardan müvəqqəti imtinanın peyvəndin istehsalını və yayılmasını sürətləndirə biləcəyi ilə bağlı müzakirələrə səbəb oldu.
Uzunmüddətli təsirlər: Peyvənd diplomatiyasının qlobal sağlamlıq və diplomatiya üçün uzunmüddətli təsirləri olub və etməkdə davam edir. Bu, xalqların qlobal sağlamlıq təhlükəsizliyində öz rollarına və gələcək pandemiyalara hazır olmağın vacibliyinə necə baxdıqlarını yenidən formalaşdırdı.
Xülasə, Peyvənd Diplomatiyası COVID-19 pandemiyasına qlobal reaksiyanın mürəkkəb və inkişaf edən aspektidir. Bu, təkcə peyvəndlərin hazırlanması və paylanmasını deyil, həm də bu səyləri əhatə edən diplomatik və geosiyasi mülahizələri əhatə edir. Bu təcrübədən alınan problemlər və dərslər, çox güman ki, qlobal sağlamlıq və diplomatiyaya davamlı təsir göstərəcək.
Asiman Xəlili
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
