Osmanlı İmperatorluğunda xristianlar və yəhudilər də daxil olmaqla qeyri-müsəlmanlardan “cizyə” və “xərəc” kimi tanınan bəzi vergiləri ödəmələri tələb olunurdu. Cizyə həddi-büluğa çatmış və ödəmə qabiliyyətinə malik olan bütün qeyri-müsəlman kişilərdən alınan sorğu vergisi, xərəc isə qeyri-müsəlman mülkədarlardan alınan torpaq vergisi idi. Bu vergilər Osmanlı İmperiyası üçün əhəmiyyətli bir gəlir mənbəyi idi və hökuməti və ordusunu maliyyələşdirmək üçün istifadə olunurdu.
Bu vergilərin sosial nəticələri əhəmiyyətli idi. Cizyə və xaracın tətbiqi müsəlmanlarla qeyri-müsəlmanlar arasında aydın fərq yaratdı və müsəlmanların hakim sinfinin hökmranlığını gücləndirdi. Qeyri-müsəlmanlar aşağı hesab olunurdular və çox vaxt dini ayinlərinə görə ayrı-seçkiliyə və məhdudiyyətlərə məruz qalırdılar.
Vergilər qeyri-müsəlmanlara da iqtisadi təsir göstərirdi. Yüksək vergi dərəcələri qeyri-müsəlmanların sərvət toplamasını çətinləşdirirdi ki, bu da müsəlmanlar və qeyri-müsəlmanlar arasında iqtisadi fərqlərə səbəb olur. Qeyri-müsəlmanlar da torpağa və ya biznesə sərmayə yatırmaqdan çəkindirdilər ki, bu da onların iqtisadi imkanlarını daha da məhdudlaşdırırdı.
Bu çətinliklərə baxmayaraq, bəzi qeyri-müsəlmanlar Osmanlı hakimiyyəti altında, xüsusən də ticarət və ticarətdə inkişaf edə bildilər. Bununla belə, cizyə və xərəc vergilərinin qeyri-müsəlmanlar üzərində ümumi təsiri mənfi idi, sosial və iqtisadi bərabərsizliyi gücləndirdi və qeyri-müsəlmanların Osmanlı cəmiyyətində tam iştirak etmək imkanlarını məhdudlaşdırdı.
Asiman Xəlili
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
