Əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının qorunması ölkəmizdə aparılan
sosial siyasətin əsas istiqamətlərindən biridir. Prezident İlham Əliyevin
sosial müdafiə sahəsinə, həssas qruplara xüsusi diqqət və qayğısı əlilliyi
olan şəxslərin də sosial təminatı, onların tibbi-sosial reabilitasiyası və
cəmiyyətə inteqrasiyası sahəsində tədbirlərin ildən-ilə güclənməsinə imkan verib.
Azərbaycan 2006-cı ildə “Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında” BMT-nin
Konvensiyasına qoşulub və ölkəmizdə Konvensiyadan irəli gələn öhdəliklər
uğurla yerinə yetirilir. 31 may 2018-ci ildə qəbul olunan “Əlilliyi olan şəxslərin
hüquqları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu əlilliyi olan şəxslər barəsində
dövlət siyasətinin əsaslarını və onların hüquqlarının müdafiəsi sahəsində dövlətin
vəzifələrini müəyyən edir. Qanun əlilliyə səbəb olan risklərin, əlillik əlamətinə
görə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının aradan qaldırılmasını, əlilliyi olan şəxslərin
reabilitasiyasını, cəmiyyətin həyatında tam həcmdə iştirakını və sosial inteqrasiyasına
şərait yaradılmasını, onlara aid olan strategiya və proqramlara dair qərarların qəbulu
prosesinə fəal cəlb olunmasını, əlilliyi olan şəxslərin hüquq və azadlıqlarının tam və
bərabər səviyyədə həyata keçirilməsini, onların şərəf və ləyaqətinin müdafiəsi sahəsində
yaranan münasibətləri tənzimləyir.
Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən əlilliyi olan şəxslər əlilliyə görə
əmək pensiyası və ya aylıq sosial müavinətlə, eləcə də 18 yaşadək əlilliyi müəyyən
edilmiş şəxslər aylıq müavinətlə təmin edilir. Müharibə ilə əlaqədar, 1990-cı ilin
20 Yanvar hadisələri ilə əlaqədar, hərbi xidmət vəzifələrinin yerinə yetirilməsi ilə
əlaqədar, Çernobıl AES-də hərbi xidmətlə əlaqədar əlilliyi olan şəxslər həmin
pensiya və ya aylıq sosial müavinətlə yanaşı, Prezidentin aylıq təqaüdü ilə təmin
olunurlar. Həmçinin orqanizmin funksiyalarının 81-100 faiz pozulmasına görə
əlilliyi müəyyən edilmiş şəxslərə, onlara, həmçinin əlilliyi müəyyən edilmiş
uşaqlara qulluq edənlərə Prezidentin aylıq təqaüdü verilir.
Azərbaycanda sosial ödənişlərin, o cümlədən əlilliyi olan şəxslərə yönələn
sosial ödənişlərin mütəmadi olaraq artırılması təmin olunur. Xüsusilə son
5 ildə ildə bu istiqamətdə ciddi irəliləyişlərə nail olunub, bu dövrdə 4 sosial
islahat paketi icra olunaraq minimum pensiya 2,5 dəfə, orta aylıq pensiya 2 dəfə,
sosial müavinət və təqaüd ödənişləri 5 dəfə artıb. Şəhid ailələri, müharibə ilə
əlaqədar əlilliyi olan şəxslərin mənzillə təminat proqramı isə Zəfərimizlə başa
çatan 44 günlük Vətən müharibəsindən sonrakı dövrdə 5 dəfə genişlənib.
Postmüharibə dövründə 4660, bu il üzrə 160, ümumilikdə ötən dövrdə 13460
mənzil və fərdi ev verilib. Dövlət başçısının tapşırığına uyğun olaraq 2023-cü ildə
də ən azı 1500 mənzil və fərdi ev veriləcək. Həmçinin müharibə ilə əlaqədar
əlilliyi olan şəxslərə postmüharibə dövründə 324, ötən dövrdə 7500-dən çox
minik avtomobili təqdim edilib.
Son 5 ilin geniş miqyaslı sosial islahatlarının mühüm istiqaməti kimi, ölkəmizin reabilitasiya infrastrukturu müasir tələblərə uyğun qurulub – 12 reabilitasiya və sosial xidmət müəssisəsi əsaslı təmir və yenidənqurmadan sonra istifadəyə verilib, həmçinin Qəbələ Uşaq Reabilitasiya Mərkəzi açılıb. Yaxın vaxtlarda Şəmkirdə Uşaq Reabilitasiya Mərkəzi də istifadəyə veriləcək. Əlilliyi olan uşaqlar üçün reabilitasiya infrastrukturunun respublikamızın bölgələri üzrə genişləndirilməsi işləri çərçivəsində Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən Ağcabədi və Qubada da Uşaq Reabilitasiya Mərkəzlərinin yaradılması nəzərdə tutulur. Görülən işlər reabilitasiya mərkəzlərinin potensialının və reabilitasiya xidmətləri göstərilən şəxslərin illik sayının dəfələrlə artmasına imkan verib.
Son illər yaradılan müasir reabilitasiya infrastrukturu Zəfərimizin qəhrəmanları olan, müharibədə yaralanmış hərbçilərimizin səmərəli, keyfiyyətli tibbi-sosial reabilitasiya xidmətləri ilə əhatə olunması üçün də mühüm potensialdır. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Nazirliyin reabilitasiya müəssisələrində müharibə ilə əlaqədar əlilliyi olan 2722 şəxsə reabilitasiya xidmətləri göstərilib, müharibə ilə əlaqədar əlilliyi olan 1913 şəxs 35,5 min reabilitasiya vasitəsi ilə təmin olunub. 2020-ci ilin dekabr ayından isə müharibə ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslərin yüksək texnologiyalı son nəsil protezlə təminat proqramına başlanıb və I və II Qarabağ müharibəsində yaralanaraq aşağı və yuxarı ətrafları amputasiya olunmuş 411 hərbçi 428 yüksək texnologiyalı son nəsil protezlə təmin edilib.
Prezident İlham Əliyev, birinci xanım Mehriban Əliyeva və qızları Leyla Əliyevanın iştirakı ilə 2021-ci ilin oktyabr ayında açılışı olan DOST İnklüziv İnkişaf və Yaradıcılıq Mərkəzi Cənubi Qafqazda ilk dəfə olaraq kifayət qədər çoxşaxəli fəaliyyət sahələrini əhatə edən ən böyük inklüziv yaradıcılıq və inkişaf məkanıdır. Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə yaradılan bu Mərkəz əlilliyi olan şəxslərin və digər həssas qrupların yaradıcı potensialının, istedadlarının, digər bacarıqlarının ortaya çıxarılması və inkişafı, cəmiyyətə təqdim olunmasında, onların sosial inteqrasiyasında mühüm rola malikdir. Mərkəz 121 nəfərlik auditoriumdan, müxtəlif peşə-yaradıcılıq otaq və studiyalarından, kitabxanadan, inzibati otaqlardan, yeməkxanadan və s. ibarətdir. Benefisiarlarla bağlı təlimlərlə yanaşı, kompleks reabilitasiya işləri də aparılır. Əlilliyi olan şəxslərin istedad və qabiliyyətlərinin aşkara çıxarılaraq cəmiyyətə tanıdılması üçün ardıcıl olaraq onların yaradıcılıq nümunələrindən ibarət sərgilər təşkil olunur.
Eyni zamanda, Heydər Əliyev Fondunun mühüm sosial önəm kəsb edən layihələrinin davamı olaraq, əlilliyi olan şəxslərə İKT-dən istifadə imkanlarının yaradılması üçün ölkəmizin 3 bölgəsində (Naxçıvan, Gəncə, Yevlax) Regional İnformasiya Mərkəzləri yaradılıb. Bu mərkəzlərdə əlilliyi olan şəxslərə Brayl əlifbası ilə nəşr olunmuş kitablar təqdim olunur, həmçinin nitq və eşitmə qabiliyyəti məhdud olan şəxslər üçün filmlərin nümayiş olunduğu kinozallar, zehni inkişaf etdirən kompüter oyunları otağı fəaliyyət göstərir.
Əlilliyi olan şəxslər üçün məşğulluq və özünüməşğulluq imkanlarının yaradılması aktiv məşğullluq tədbirlərinin əsas istiqamətlərindən biridir. Sosial müdafiəyə ehtiyacı olan və işə düzəlməkdə çətinlik çəkən vətəndaşlar, o cümlədən əlilliyi olan şəxslər üçün müəssisələrdə kvota üzrə yerlər müəyyən edilir və həmin yerlərdə işlə təmin edilirlər. Özünüməşğulluq proqramının, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən Dünya Bankının maliyyə dəstəyi ilə icra olunan, 22 min şəxsin kiçik biznesə çıxışına dəstək verilməsi məqsədi daşıyan “Məşğulluğa Dəstək Layihəsi”nin, digər məşğulluq tədbirlərinin icrasında həssas qruplara, o cümlədən əlilliyi olan şəxslərə üstünlük verilir. Bu günlərdə isə Nazirliyin tabeliyindəki Dövlət Məşğulluq Agentliyi Əlilliyi olan Sahibkarlar Təşkilatı İctimai Birliyi ilə əməkdaşlıqda daha 100-dək şəxs üçün 6 peşə hazırlığı kursu təşkil edilib. Eyni zamanda, BMT İnkişaf Proqramı ilə birgə layihəsi üzrə əlilliyi olan şəxslərin kiçik biznesinin qurulması işləri aparılır.
Ümumilikdə əlilliyi olan şəxslərin sosial müdafiəsi, reabilitasiyası və cəmiyyətə fəal inteqrasiyası, onların sosial xidmətlərlə təminatı, peşə-əmək reabilitasiyası, paralimpiya hərəkatının genişlənməsi və s. istiqamətlərdə həyata keçirilən ardıcıl tədbirlər ölkəmizdə əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının etibarlı şəkildə təmin edildiyini, onların hərtərəfli qayğı ilə əhatə olunduqlarını göstərir.
