Gəlin öyrənməyin əsas mərhələləri üzrə səyahət edək:
Neyronlar və Neyron Şəbəkələri: Beynimizin əsas tikinti blokları neyronlar, elektrik və kimyəvi siqnalları ötürən xüsusi hüceyrələrdir. Neyronlar bir-biri ilə əlaqə saxlayan mürəkkəb şəbəkələr meydana gətirərək sinapslar vasitəsilə bağlanır. Bu şəbəkələr məlumatın işlənməsi və yaddaşın saxlanması üçün məsuliyyət daşıyır.
Sinir Plastikliyi: Beynin təcrübələrə əsaslanaraq dəyişmə və uyğunlaşma qabiliyyəti sinir plastikliyi və ya neyrooplastiklik kimi tanınır. Bu öyrənmənin əsas aspektidir. Sinir əlaqələri aktivləşmə tezliyinə və intensivliyinə görə güclənir və ya zəifləyir. Bu proses beynə özünü yenidən qurmağa və məlumatın səmərəli işlənməsi üçün yolları optimallaşdırmağa imkan verir.
Məlumatın kodlaşdırılması: Yeni bir şey öyrəndiyimiz zaman məlumatın kodlaşdırılması ilə başlayır. Sensor girişləri (görmə, eşitmə və s.) Beynin müvafiq sahələrində işlənir. Beyin bu məlumatı sinir nümunələrinə və təmsillərə çevirir.
Konsolidasiya: İlkin kodlaşdırmadan sonra xatirələr dərhal qalıcı deyil. Onlar konsolidasiya adlanan prosesdən keçirlər, burada yeni məlumatı təmsil edən sinir əlaqələri gücləndirilir. Bu konsolidasiya prosesi yuxu və oyanma dövrlərində baş verir.
Uzunmüddətli Potensiasiya (LTP): Öyrənmə və yaddaşın əsasını təşkil edən hüceyrə mexanizmlərindən biri Long-Term Potentiation (LTP)-dir. Təkrarlanan və davamlı stimullaşdırmadan sonra neyronlar arasında sinapsların gücləndirilməsini nəzərdə tutur. Bu sinaptik güclənmə siqnal ötürülməsini gücləndirərək sinir yolunu daha səmərəli edir.
Hipokampus və Yaddaşın formalaşması: Beyində dəniz atı şəklində olan hipokampus yaddaşın formalaşmasında mühüm rol oynayır. O, yeni məlumatların konsolidasiyasına və qısamüddətli xatirələrin uzunmüddətli xatirələrə çevrilməsinə kömək edir. Lakin zaman keçdikcə xatirələr beynin kortikal bölgələrində daha çox paylanır.
Gücləndirmə və Mükafat: Öyrənmə gücləndirmə və mükafat mexanizmlərindən təsirlənir. Müəyyən davranışlar və ya hərəkətlər üçün müsbət rəy və ya mükafatlar aldıqda, beyin dopamin kimi nörotransmitterləri buraxır, həzz hissi yaradır və bu davranışları gücləndirir və bizi onları təkrarlamaq ehtimalını artırır.
Təcrübə və təkrar: Təkrar və təcrübə öyrənmək üçün vacibdir. Müəyyən bir tapşırıq və ya fəaliyyətlə dəfələrlə məşğul olmaqla, beyin bu bacarıqla əlaqəli sinir əlaqələrini gücləndirir və zaman keçdikcə performansın yaxşılaşmasına səbəb olur.
Öyrənmənin ötürülməsi: Bir sahədə öyrənmə digər əlaqəli domenlərdə öyrənməyə təsir göstərə bilər. Bu fenomen öyrənmənin ötürülməsi kimi tanınır. Məsələn, musiqi alətində çalmaqda öyrənilən bacarıqlar digər koqnitiv vəzifələrə keçə bilər.
Ömürboyu Öyrənmə: Öyrənmə həyatın müəyyən mərhələləri ilə məhdudlaşmır; ömür boyu davam edən bir prosesdir. Beyin yetkinlik dövründə plastik və uyğunlaşa bilən olaraq qalır və bizə öyrənməyə və yeni bilik və bacarıqlar əldə etməyə davam etməyə imkan verir.
Xülasə, beynimizdəki öyrənmə səyahəti neyronların, neyron şəbəkələrinin, plastikliyin, yaddaşın konsolidasiyası, mükafat mexanizmləri və təcrübənin dinamik qarşılıqlı əlaqəsini əhatə edir. Bu mürəkkəb və diqqətəlayiq proses bizə kim olduğumuzu və dünya ilə münasibətimizi formalaşdıran bilik, bacarıq və təcrübə əldə etməyə imkan verir.
Asiman Xəlili
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
