Bu, beynəlxalq humanitar hüququn (IHL) və insan hüquqları hüququnun əsas prinsipidir.
Silahlı qarşıdurma və ya digər zorakılıq halları zamanı mülki şəxslər çox vaxt ən həssas təbəqədir və çox əziyyət çəkə bilərlər. Mülki əhalinin müdafiəsi hərbi əməliyyatların qeyri-döyüşçülərə təsirini minimuma endirmək və onların fiziki və psixoloji rifahını təmin etmək məqsədi daşıyır.
Mülki əhalinin müdafiəsinin əsas aspektlərinə aşağıdakılar daxildir:
Fərqləndirmə: Münaqişə tərəfləri hər zaman mülki şəxslər və döyüşçülər arasında fərq qoymalıdırlar. Mülki şəxslər qəsdən hədəfə alınmamalıdır və fərqləndirmə prinsipi mülki şəxslərə fərq qoymadan zərər verən hücumları qadağan edir.
Mütənasiblik: Hərbi hərəkətlər, əməliyyatdan gözlənilən hərbi üstünlüklə müqayisədə mülki şəxslərə həddindən artıq zərər verməməlidir. Proporsionallıq prinsipi gözlənilən hərbi qazancın mülki şəxslərə vurulan potensial zərərə haqq qazandırmasını təmin edir.
Ehtiyat tədbirləri: Münaqişə tərəfləri mülki şəxslərə dəyən zərərin qarşısını almaq və ya minimuma endirmək üçün bütün mümkün ehtiyat tədbirləri görməlidirlər. Buraya hədəfləri yoxlamaq üçün tədbirlərin görülməsi, mülki şəxslərə dəyən zərəri minimuma endirən döyüş vasitələri və üsullarının seçilməsi və hücumlar barədə effektiv xəbərdarlıqların verilməsi daxildir.
Birbaşa hücumdan qorunma: Mülkilər birbaşa döyüşlərdə iştirak etmədikcə birbaşa hücumlardan qorunur. Kimsə hərbi əməliyyatlarda iştirak etsə belə, ona humanist yanaşmaq, lazımsız əzablara məruz qalmamaq lazımdır.
Humanitar yardım: Münaqişə tərəfləri ehtiyacı olan mülki şəxslərə humanitar yardımın sürətli və maneəsiz keçməsinə icazə verməli və asanlaşdırmalıdır. Humanitar təşkilatların qida, su, səhiyyə və sığınacaq da daxil olmaqla zəruri yardımı təmin etmək üçün təsirə məruz qalmış əhaliyə çıxışı olmalıdır.
Cinsi və gender əsaslı zorakılığın qarşısının alınması: Mülki şəxslərin müdafiəsi silahlı münaqişələr zamanı geniş yayıla bilən cinsi və gender əsaslı zorakılığın qarşısını almaq və onlara cavab vermək üçün tədbirlərin görülməsini əhatə edir. Bu cür hərəkətlər beynəlxalq hüququn kobud şəkildə pozulması hesab olunur.
Hesabatlılıq və ədalət: Mülki əhaliyə qarşı cinayətlər, o cümlədən hərbi cinayətlər törədənlər öz hərəkətlərinə görə cavab verməlidirlər. Qurbanlar üçün ədalətin təmin edilməsi və məsul şəxslərin təqib edilməsi çəkindirici rol oynayır və beynəlxalq hüquqa hörməti təşviq edir.
Bu prinsiplər və öhdəliklər müxtəlif beynəlxalq hüquqi çərçivələrdə, o cümlədən Cenevrə Konvensiyalarında, Əlavə Protokollarda və insan hüquqlarına dair müqavilələrdə təsbit edilmişdir. Bundan əlavə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və humanitar agentliklər kimi beynəlxalq təşkilatlar münaqişənin təsirinə məruz qalmış ərazilərdə mülki əhalinin müdafiəsi üçün monitorinq, təbliğat və yardım göstərməkdə mühüm rol oynayır.
Asiman Xəlili
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
