Marşal Planı: İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropanın yenidən qurulması
Rəsmi olaraq Avropa Bərpa Proqramı (ERP) kimi tanınan Marşal Planı, İkinci Dünya Müharibəsinin dağılmasından sonra Qərbi Avropaya öz iqtisadiyyatlarını bərpa etməkdə kömək etmək üçün nəzərdə tutulmuş hərtərəfli Amerika təşəbbüsü idi.
Plan 1947-ci il iyunun 5-də Harvard Universitetində etdiyi çıxışda bunu elan edən ABŞ Dövlət Katibi Corc C. Marşalın şərəfinə adlandırılmışdır.
Marşal Planı ilə bağlı əsas məqamlar bunlardır:
Fon:
İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropa həm iqtisadi, həm də fiziki cəhətdən xarabalığa çevrilmişdi. Müharibə bir çox ölkələri ciddi ərzaq qıtlığı, infrastrukturun zədələnməsi və iqtisadi qeyri-sabitlik qarşısında qoydu.
Bu çətinliklərdən sonra kommunizmin yayılması qorxusu ABŞ-ı hərəkətə keçməyə və Avropa dövlətlərinin iqtisadi çöküşünün qarşısını almağa sövq etdi.
Elan:
5 iyun 1947-ci ildə Corc C. Marşall Harvard Universitetində nitq söylədi və burada hərtərəfli Avropa bərpa proqramına ehtiyac olduğunu söylədi.
Birləşmiş Ştatlar birgə bərpa planı üzərində birgə işləmək şərti ilə Avropa ölkələrinə öz iqtisadiyyatlarını bərpa etmək üçün maliyyə yardımı təklif etdi.
Yardım strukturu:
Marşal planı ilkin olaraq 16 Avropa ölkəsinə iqtisadi yardım göstərəcək dörd illik plan kimi təklif edilmişdi.
Yardım hədiyyə deyil, borc idi; lakin şərtlər səxavətli idi və yardımın əhəmiyyətli bir hissəsi qrant şəklində idi.
Ümumi yardım paketi təxminən 13 milyard dollar təşkil edib (bugünkü dollarla təxminən 130 milyard dollara bərabərdir).
Şərtlər və Əməkdaşlıq:
Yardım almaq üçün Avropa dövlətləri əməkdaşlıq etməli və iqtisadi bərpa üçün birgə plan yaratmalı idilər.
İştirakçı ölkələr yardımın bölüşdürülməsini əlaqələndirmək və resurslardan səmərəli istifadəni təmin etmək üçün Avropa İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatını (OEEC) yaratdılar.
Təsir:
Marşal planı Qərbi Avropanın iqtisadi bərpasında həlledici rol oynadı. Bu, infrastrukturun yenidən qurulmasına, sənaye istehsalının stimullaşdırılmasına və valyutaların sabitləşməsinə kömək etdi.
İqtisadi sabitliyi gücləndirməklə, plan siyasi sabitliyə töhfə verdi və bölgədə kommunizmin yayılmasının qarşısını almağa kömək etdi.
Marşal planının uğuru tez-tez effektiv xarici yardım və iqtisadi diplomatiya nümunəsi kimi göstərilir.
Miras:
Marşal Planı tarixdə ABŞ-ın ən uğurlu xarici yardım proqramlarından biri hesab olunur.
O, Amerikanın müharibədən dağılmış müttəfiqlərin bərpasına sadiqliyini nümayiş etdirdi və xalqlar arasında iqtisadi qarşılıqlı asılılıq ideyasını gücləndirdi.
Marşal Planı təkcə iqtisadi bərpa proqramı kimi deyil, həm də Soyuq Müharibənin ilk illərində kommunizmin yayılmasının qarşısını almaq üçün daha geniş strategiyanın əsas elementi kimi görünür.
