O, ağıl, rasionallıq, fərdiyyətçilik və empirizmi insan işləri üçün bilik və rəhbərlik üçün əsas mənbələr kimi vurğulayırdı. Bu dövr ənənəvi dini və feodal inanclarından uzaqlaşaraq elmə, ağıl və hakimiyyətə şübhə ilə diqqəti yönəltməyə doğru keçidi qeyd etdi.
Maarifçiliyin əsas ideyaları və prinsipləri:
Səbəb və rasionallıq: Maarifçi mütəfəkkirlər dünya haqqında bilik və anlayış əldə etmək üçün əsas vasitə kimi ağıl və tənqidi təfəkkürdən istifadəni vurğulamışlar. Onlar hesab edirdilər ki, bəşəriyyət ağıl vasitəsilə problemləri həll edə və cəmiyyəti yaxşılaşdıra bilər.
Empirizm və Elmi Metod: Maarifçilik mütəfəkkirləri müşahidə, təcrübə və elmi metodu təbii aləmi dərk etmək üçün vacib vasitələr kimi qiymətləndirirdilər. Onlar elmi metodun prinsiplərini insan həyatının bütün sahələrinə tətbiq etməyə çalışırdılar.
Fərdilik və Muxtariyyət: Maarifçilik mütəfəkkirləri fərdi və fərdi hüquqların əhəmiyyətini müdafiə edirdilər. Onlar yaşamaq, azadlıq, mülkiyyət və xoşbəxtliyə can atmaq hüquqlarını müdafiə edirdilər. Onlar şəxsi muxtariyyətə və fərdlərin özləri üçün qərar qəbul etmə qabiliyyətinə inanırdılar.
Sekulyarizm və skeptisizm: Maarifçilik dini ehkamlara meydan oxudu və dünyəviliyi vurğuladı. Bir çox maarifçi mütəfəkkirlər ənənəvi dini inanclara şübhə ilə yanaşır və kilsə ilə dövlətin ayrılmasının vacibliyini vurğulayırdılar.
Tərəqqi və Optimizm: Maarifçilik mütəfəkkirləri bəşəriyyətin tərəqqisinə nikbin baxırdılar. Onlar inanırdılar ki, ağıl, təhsil və sosial islahat vasitəsilə cəmiyyət irəliləyərək hamı üçün daha yaxşı bir dünyaya apara bilər.
Sosial Müqavilə və Siyasi Fəlsəfə: John Locke, Jean-Jacques Rousseau və Montesquieu kimi nüfuzlu filosoflar məhdud hökumət, nəzarət və tarazlıq və vətəndaşların hüquqlarını müdafiə edən fərdlər və onların hökumətləri arasında sosial müqavilə anlayışını araşdırdılar.
Söz və İfadə Azadlığı: Maarifçilik mütəfəkkirləri söz, ifadə və mətbuat azadlığının vacibliyini vurğulamışlar. Onlar hesab edirdilər ki, açıq dialoq və fikir mübadiləsi ictimai tərəqqi üçün çox vacibdir.
Görkəmli Maarifçi Mütəfəkkirlər:
Con Lokk: Təbii hüquqlar, sosial müqavilə və hakimiyyət bölgüsü haqqında fikirləri ilə tanınır.
Volter: Fikir azadlığını, dini dözümlülüyü müdafiə etdi və hakimiyyətdən sui-istifadə hallarını tənqid etdi.
Jean-Jacques Rousseau: Ümumi iradə və bərabərliyi vurğulayaraq, siyasi fəlsəfəyə töhfə verdi.
Monteskye: Güclərin bölünməsi nəzəriyyəsi və onun müasir idarəetməyə təsiri ilə tanınır.
İmmanuel Kant: Etika, qnoseologiya və metafizika üzrə fəlsəfi düşüncənin öncülüdür.
Maarifçilik müasir Qərb cəmiyyətinin inkişafına dərin təsir göstərmiş, demokratik idarəçilik, elmi araşdırma və insan hüquqlarının intellektual əsaslarını qoymuşdur.
