Bu dövr ağıl, elmə diqqət, fərdiyyətçilik və ənənəvi hakimiyyətə skeptisizm ilə xarakterizə olunur. Maarifçilik dövründə intellektual tərəqqinin bəzi əsas aspektlərinə aşağıdakılar daxildir:
Rasionalizm və Səbəb:
Maarifçi mütəfəkkirlər əsas bilik və səlahiyyət mənbəyi kimi ağıldan istifadəni müdafiə edirdilər. Onlar hesab edirdilər ki, rasional düşüncə və empirik müşahidə vasitəsilə insanlar dünyanı dərk edə və təkmilləşdirə bilər.
Elmi İnqilab:
Maarifçilik 16-17-ci əsrlərdəki Elmi İnqilabın dərin təsirinə məruz qalmışdır. Kopernik, Qaliley, Kepler və Nyuton kimi fiqurların işi təbiət dünyasını dərk etməyə elmi yanaşmanın əsasını qoydu.
Empirizm:
Maarifçilik mütəfəkkirləri dünyanı dərk etməkdə təcrübi sübutların və müşahidənin vacibliyini vurğulayırdılar. Ənənə və hakimiyyətə güvənməkdən empirik dəlillərə bu keçid intellektual tərəqqinin əsas aspekti idi.
Fərdilik:
Maarifçilik düşüncəsi fərdin hüquq və muxtariyyətini vurğulayırdı. John Locke və Jean-Jacques Rousseau kimi mütəfəkkirlər fərdlərin təbii hüquqlarını, o cümlədən yaşamaq, azadlıq və mülkiyyət hüququnu müdafiə edirdilər.
Sekulyarizm:
Maarifçi mütəfəkkirlər ağılı dini doqmadan ayırmağa çalışırdılar. Mütləq dinə zidd olmasa da, onlar dini hakimiyyətin intellektual və siyasi həyata hakim olmadığı daha dünyəvi və tolerant cəmiyyətin tərəfdarı idilər.
Humanizm:
Maarifçilik fərdin ləyaqətini və dəyərini vurğulayan humanist bir perspektivi qəbul etdi. Bu perspektiv cəmiyyətin iyerarxik strukturlarına meydan oxudu və daha çox bərabərlik və insan hüquqlarına çağırdı.
Sosial müqavilə:
Tomas Hobbs, Con Lokk və Jan-Jak Russo kimi filosoflar müasir siyasi sistemlərin nəzəri əsasını qoyan ictimai müqavilə konsepsiyasını araşdırdılar. İdeya ondan ibarət idi ki, fərdlər cəmiyyətin xeyrinə ümumi qaydalar toplusu altında yaşamağa razıdırlar.
Ensiklopediyalar və Biliyin Yayılması:
Biliyin yayılmasında Deni Didronun “Ensiklopediya”sı kimi ensiklopediyaların nəşri mühüm rol oynamışdır. Bu işlərin məqsədi insan biliklərini toplamaq və təşkil etmək, onu daha geniş auditoriya üçün əlçatan etmək idi.
Hakimiyyətin tənqidi:
Maarifçilik mütəfəkkirləri istər siyasi, istər dini, istərsə də sosial olsun, ənənəvi hakimiyyətə meydan oxuyurlar. Onlar tənqidi təfəkkürün tərəfdarı olub və mövcud güc strukturlarını şübhə altına alıb, siyasi və sosial dəyişikliklərə yol açıblar.
Mədəni və bədii ifadə:
Maarifçilik dövrü ədəbiyyata, incəsənətə, musiqiyə də öz təsirini göstərmişdir. Bu, müxtəlif mədəni formalarda təzahür edən araşdırma, yenilik və yaradıcılıq ruhunu təşviq etdi.
Maarifçiliyin intellektual tərəqqisi müasir Qərb cəmiyyətinin əsasını təşkil edən bir çox demokratik, elmi və fəlsəfi prinsiplərin əsasını qoydu. Bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, Maarifçilik mürəkkəb və çoxşaxəli bir hərəkat idi, müxtəlif mütəfəkkirlərin müxtəlif ideyalara töhfə verməsi.
