Bu dövr ağıl, elmə, fərdiyyətçiliyə vurğu və ənənəvi hakimiyyətə şübhə ilə xarakterizə olunur. Maarifçilik dövrünün mütəfəkkirləri dünyanı dərk etmək və formalaşdırmaq üçün insan təfəkkürünün gücünə inanırdılar və rasional prinsipləri cəmiyyətin müxtəlif aspektlərində, o cümlədən hökumət, siyasət, iqtisadiyyat və təhsildə tətbiq etməyə çalışırdılar.
Maarifçilik dövrünün əsas xüsusiyyətlərinə aşağıdakılar daxildir:
Səbəb və rasionallıq:
Maarifçilik mütəfəkkirləri ağılı hakimiyyət və qanuniliyin əsas mənbəyi kimi müdafiə edirdilər. Onlar hesab edirdilər ki, ağıldan istifadə etməklə bəşəriyyət biliyə nail ola, problemləri həll edə və cəmiyyəti yaxşılaşdıra bilər. Rasionallığa bu vurğu dini doktrinaların və ənənəvi dogmaların nüfuzuna meydan oxudu.
Elmi İnqilab:
Maarifçilik 16-17-ci əsrlərdəki Elmi İnqilabın dərin təsirinə məruz qalmışdır. Elmi kəşflər və elmi metodun inkişafı təbii dünyanı anlamaq və manipulyasiya etmək üçün ağılın gücünə inamı ilhamlandırdı. İsaak Nyuton və Qalileo Qaliley kimi mütəfəkkirlər Maarifçilik dünyagörüşünün formalaşmasında mühüm rol oynadılar.
Fərdilik:
Maarifçi mütəfəkkirlər fərdin hüquq və muxtariyyətini qeyd edirdilər. Onlar fikir, söz və din azadlığı da daxil olmaqla fərdi azadlıqların vacibliyini müdafiə edirdilər. Fərdi hüquqlara bu vurğu insan haqlarını və demokratiyanı təşviq edən sonrakı hərəkatların əsasını qoydu.
Sekulyarizm:
Maarifçilik təbiət hadisələri və insan davranışları üçün dini izahatlardan uzaqlaşmağa kömək etdi. Maarifçilik mütəfəkkirləri dini mütləq şəkildə rədd etməsələr də, dünyanı dünyəvi, empirik və rasional vasitələrlə dərk etməyə çalışırdılar. Bu, bir çox Qərb cəmiyyətlərində dünyəvi etikanın yüksəlməsinə və kilsə ilə dövlətin ayrılmasına səbəb oldu.
Tərəqqi:
Maarifçilik mütəfəkkirləri bəşəriyyətin tərəqqi potensialına nikbin baxırdılar. Onlar hesab edirdilər ki, ağıl və elmi biliklərin tətbiqi ilə cəmiyyətlər təkmilləşə və irəliləyə bilər. Tərəqqi ilə bağlı bu optimist dünyagörüşü müxtəlif sahələrə, o cümlədən təhsil, siyasət və texnologiyaya təsir etdi.
Sosial müqavilə:
John Locke, Jean-Jacques Rousseau və Tomas Hobbes kimi mütəfəkkirlərin təsiri ilə Maarifçilik ictimai müqavilə anlayışını ortaya çıxardı. Bu fikir fərdlərin öz təbii hüquqlarını qorumaq üçün öz hökumətləri ilə siyasi müqavilə bağladıqlarını və hökumətlərin öz səlahiyyətlərini idarə olunanların razılığından almasını təklif edirdi.
Biliyin yayılması:
Maarifçilik dövrü ziyalıların və mütəfəkkirlərin ideyaları müzakirə etmək üçün toplaşa bildiyi qəhvəxanaların, salonların və cəmiyyətlərin yüksəlişini gördü. Bu, biliklərin yayılmasını və fikir mübadiləsini asanlaşdırdı, dövrün intellektual mayalanmasına töhfə verdi.
Maarifçilik siyasi sistemlərə, təhsil təcrübələrinə və mədəni münasibətlərə təsir edərək müasir Qərb cəmiyyətlərinin formalaşmasına böyük təsir göstərmişdir. Onun ideyaları demokratiya, insan hüquqları və elmi metod kimi anlayışların inkişafında mühüm rol oynamış, bu gün də dünyanı formalaşdırmağa davam edən qalıcı miras qoyub.
