Lobbiçilik
Bu termin son dövrlərdə daha geniş yayılmasına baxmayaraqinsanlar bunu tam mənasında dərk etmirlər. Lobbiçilikfəaliyyətinin nədən ibarət olduğunu bilmək üçün ilk növbədə“Lobbi” sözünün mənasının nə olduğunu bilmək lazımdır. Lobbisözünün mənası ingilis dilindən tərcümədə “dəhliz, vestibül, xoll, üstüörtülü gəzindi meydançası, səhnəarxası” mənasınıdaşıyır. Lobbi anlayışı 1553-cü ildə Đngiltərə monastrlarında“gözətçi meydançası” kimi işlədilirdi. Başqa bir mənadaLobbiçilik konsepti- təşkilatlanmış maraqların dövlətorqanlarına və ayrı-ayrı rəsmi şəxslərə məqsədyönlü təsiriniifadə edir. Başqa sözlə Lobbiçilik təkcə bu və ya digər qrupunsosial, siyasi və iqtisadi maraqlarının müdafiəsi olmayıb, əslindəformal hakimiyyəti faktik hakimiyyətlə hesablaşmağa vadaredən bir mexanizmdir, anlayışdır. Əslində sivil Lobbizm təkcəhər hansı qruplar marağının müdafiəsi olmayıb, həm dəcəmiyyət və hakimiyyət münasibətlərinin tənzimlənməsisteminin vacib elementidir. Tarix dönə-dönə sübut edib ki, bukeyfiyyətlərdən məhrum olan xalqlar gec-tez güclü millətlərintəsiri altına düşərək assimilyasiya olunur və öz milli simasınıitirir. Sovetlər çağında isə Qərb cəmiyyətində çox geniş yayılmışbu təcrübəni, yəni Lobbizmi birtərəfli və təhrif olunmuş şəkildətəqdim edən kitablarda və məqalələrdə insanların şüuruna“Lobbizm korrupsiyanın sinonimidir” kimi sırınmışdır. O, hərhansı bir qrupun maraqlarının nəzərə alınması məqsədiləhökumət qurumlarına birbaşa, yaxud dolayı yolla təsiretməfəaliyyəti kimi adlandırıla bilər. Bu cür adlandırma ümumimahiyyətli olduğu üçün hər hansı siyası, yaxud ictimai fəaliyyətibura aid etmək olar. Ona görə də bir sıra dəqiqləşmələr aparmaqzərurəti yaranır. Birincisi, qurum dedikdə konkret olaraq vəzifəlişəxslər nəzərdə tutulur ki, hansısa qərarın qəbul olunması və yaolunmaması onlardan asılı olur. Bu, bir , yaxud bir neçə adamola bilər. Məsələn, deputatlar qrupu, hökumət üzvü, yaxudadminstrasiyanın yüksək vəzifəli nümayəndəsi. ikincisi, lobbiləşdirilmiş qərar həm müsbət, həm də mənfi xarakterdaşıya bilər. Məsələn, ABŞ-dakı erməni lobbisi vaxtilə Konqrestərəfindən məlum 907-ci düzəlişin qəbul olunmasına nail olmuş, hazırda isə Azərbaycana qarşı ədalətsiz və diskriminasiyaxarakterli bu qərarın aradan qaldırılması üçün palata üzvülərinəbütün istiqamətlərdə təzyiq göstərir. Yəni lobbizm eyni dərəcədəhəm müsbət, həm də mənfi istiqamətə yönəldilə bilər.Üçüncüsü, lobbiləşmə vəzifəli şəxslərin yalnız maddistimullaşdırma prinsiplərinə əsaslanmasa da, bu metodlobbizmdə ən geniş yayılmış və təsirli amil hesab olunur.Primitiv mahiyyətli və qanunla təhdid olunan rüşvətverməəvəzinə, hazırda başqa metodlardan istifadə olunur; seçkifondlarına birdəfəlik, yaxud mütəmadi yardım göstərilməsi, pulsuz xarici səfərlərin təşkil olunması, sərfəli mühazirə turları, vəzifəli şəxslərin qohumlarının, köməkçilərinin, bəzən də ki, hökumət qurumundakı yerlərini itirdikdə özlərinin də “yağlıyerlərlə” təmin olunması. Dördüncüsü, lobbizmi dövlətstrukturları üzərində mafioz, klan, yaxud mason nəzarəti iləqarışdırmaq düzgün olmazdı. Ona görə ki, dediklərimiz gizli vəqanunazidd mahiyyət daşıdıqları üçün lobbizmdən tamamiləfərqlənir. Bütövlükdə isə lobbizm məqsədə çatmaq üçün təbiiforma hesab olunur. O, istər hərəkət formasında (müxtəlifictimai birliklər, məsələn: qadın, ekoloji, etnomədəni, sahibkarlar birliyi, müxtəlif komitələr və s.), istərsə də, peşəkarfəaliyyətdə təzahür edir. Hər hansı bir ölkədə lobbizmin inkişafıvə yayılması həmin ölkənin siyasi və iqtisadi inkişaf səviyyəsi, həmçinin həmin ölkədə formalaşmış siyasi və dövlət ənənələriilə müəyyən olunur. Ancaq şübhə yoxdur ki, cəmiyyətin yüksəkinkişaf səviyyəsi lobbizmin peşəkar formada daha da mədənisəviyyədə fəaliyyətini şərtləndirir. Məsələn, təkcə Vaşinqtondabir nüçə min lobbi təşkilatları və kontorları qeydə alınmışdır.Bu, müşavir və məsləhətçi kimi ən yaxşı vəkillərin, iqtisadçıların, istefada olan hərbiçilərin, siyasətçilərin və dövlətnümayəndələrinin də məşğul olduğu yüksəkmaaşlı fəaliyyətformasıdır. Müasir peşəkar lobbi təşkilatları lazımı qərarlarıqəbul etdirmək üçün siyasətçilərin, vəzifəli şəxslərin ənənəvistimullaşdırma metodu ilə yanaşı, mətbuat və televiziyada lazımıkompaniyaların təşkil olunması, fraksiyalar arası mübarizəmexanizminin işə salınması, seçicilərdən məktub və teleqramaxınını təşkil etmək kimi təsirli imkanlara malikdir. BirləşmişŞtatlarda isə bu termin 1829-cu ildən geniş vüsət aldı. Đlkzamanlar ABŞ – da müxtəlif maraqların “müdafiəçisi” olanmaliyyə və siyasət kluarlarında siyasi mənada işlədilməyəbaşlanan lobbi termini konqresin dəhlizində pulla səs almağıbildirirdi. ABŞ-da Lobbiçiliyin gündəmə gəlməsi BirləşmişŞtatların 18-ci prezidenti Uliss Qrantın dövrünə təsadüf edir.Ölkə prezidenti Qrant işdən sonra iqamətgahı ilə üz-üzə yerləşənqəlyanaltıya düşərək onun vestibülündə dincəlməklə qeyri-rəsmigörüşlər keçirirdi. Bunu bilən ictimaiyyətin nümayəndələri onunyanına gələrək öz problemlərindən, çətinliklərindən danışaraqprezidentdən kömək umurdular. Bu işdən xaric qeyri-rəsmigörüşlər siyasi xadimlər arasında əlaqə xarakteri olmaqla yanaşısiyasət tarixində mürəkkəb taleli siyasi hadisə olan Lobbizminbünövrəsinin qoyulması idi. 1864-cü ildən başlayaraq Konqresindəhlizində “Pul ilə səs almağı” bildirən lobbiçilik xeyli müddətqeyri-peşəkar siyasət kimi qiymətləndirilirdi. Lobbiçilik yalnızXX əsrdən başlayaraq siyasi təsir vasitəsi kimi istifadəolunmağa başlayır. Daha sonradan Lobbiçilik siyasətdəmüəyyən şəraitdə münaqişələri azaltmaq, digər hallarda isəmənafelərini həyata keçirdiyi tərəfin mövqeyindən münaqişəyaratmaq üçün siyasi alət kimi başqa dövlətlərdə də istifadəolunmağa başlandı. Lobbiçilik 1946-cı ildə Birləşmiş ŞtatlarınƏdliyyə Nazirliyində rəsmən qeydiyyata alınır və qanunvericilikəsasında maliyyə nəzarətinə keçir. Federal Lobbi qanunundaLobbiçilik fəaliyyətinə aşağıdakı öhtəliklər qoyur: AmerikaKonqresində qanunlara təsir göstərən və ya qanunun qəbulunavə əngəllənməsinə çalışan birbaşa və dolayı pul və qiymətliəşyaları alan və ya toplayan, ya da əsas məqsədi bu olan şəxslərhər 3 aydan bir xərcləmələrinə aid olan qeydləri müəyyənidarəyə təqdim etməlidirlər. Qanundan irəli gələn maddələriincələdikdən sonra lobbiçiliyə bu cür izah vermək olar: “Lobbiçilik bir qrup və topluluq adına hərəkət edərək hökumətqərarlarına təsir göstərmək məqsəd ilə planlanan və bu məqsədləvətəndaşlarla qərar verənlər arasında quruplaşmağa çalışan biriş, əlaqə və münasibət olaraq tanınır”.
Həlimə Əliyeva
