Prof. Yael Hanein üzümün sol tərəfinə bir sıra elektrodlar qoyur.Gözlərini tərpət, gözünü qırp, gülümsə. İndi dincəlməyə çalış deyir. Yaxşı yalançı olub-olmadığını tezliklə öyrənəcəyik. prof. Hanein və onun həmkarı Prof. Dino Levy, İsrailin Tel-Əviv Universitetində yeni yalan detektoru metodu hazırlamaq üçün
komandaya rəhbərlik edir. Onlar iki növ yalançı müəyyən etdiklərini deyirlər. Bəziləri yalan danışarkən istər-istəməz qaşlarını tərpətərkən, bəziləri isə dodaqlarının yanaqları ilə qovuşduğu yerdə çox yüngül bir hərəkət edir.Komandanın proqram təminatı və alqoritmi indi yalanların 73 faizini aşkar edə bilir. Sistemi inkişaf etdirərkən, onu da təkmilləşdirməyi planlaşdırırlar. Yalan aşkarlama üsulları qədim dövrlərə gedib çıxır. İlk sənədləşdirilmiş nümunələrdən biri, təxminən üç min il əvvəl şübhəlinin ağzını quru
düyü ilə dolduran Çin üsuludur. Ağza qoyulan taxıl bir müddət sonra yoxlanılır, quru qalsa adam günahkar sayılırdı. Nəzəriyyə belə idi ki, şübhəli şəxs həqiqətən yalan danışsaydı, onun ağzı qorxudan və ya əsəbdən quruyardı. İlk yalan detektorları 20-ci əsrin əvvəllərində icad edilmişdir. Bunlardan ən məşhuru kağız üzərində üç və ya dörd mürəkkəblə doldurulmuş iynələrin hərəkəti ilə ölçülən analoq poliqrafdır.
Bu maşında şübhəli şəxs bir sıra suallara cavab verir, onun barmaqlarına, qollarına və bədəninə taxılan sensorlar onun nəbzini, tənəffüs dərəcəsini, qan təzyiqini və tərləməsini ölçür.Ancaq bu maşınların dəqiqliyi və aldadılma ehtimalı ilə bağlı narahatlıqlar var.
Buna görə də bütün dünyada tədqiqatçılar və texnologiya firmaları daha təkmil poliqraf istehsal etmək üçün çalışırlar. Hollandiyanın Erasmus Universitetindən Dr. Sebastian Speer və komandası bir insanın yalan danışdığını və ya aldatdığını müəyyən etmək üçün MRT cihazından istifadə edir.Onlar bunu bir sıra suallara cavab verərkən beyin skanındakı rəng dəyişikliklərinə baxaraq edirlər.Hazırda istifadə edilən yüksək texnologiyalı yalan aşkarlama sistemlərindən biri olan ABŞ-ın Converus şirkətinin Eye Detect proqramı qeyri-iradi göz hərəkətlərinə diqqət yetirir. Maşının qoşulduğu şəxsə bəli/yox və ya doğru/yanlış cavabları olan suallar verilir. Göz izləmə proqramı cavabları izləyir və təhlil edir. Nəticələr beş dəqiqə ərzində mövcuddur və dəqiqlik nisbəti 86-88 faizdir. EyeDetect-in 50 ölkədə 600-dən çox müştərisi var. Bunlara dünyanın 100-ə yaxın hüquq-mühafizə orqanı daxildir, onlardan 65-i ABŞ-dadır. Şirkətin baş direktoru Todd Mickelsen deyir ki, test həm polis, həm də özəl sektor tərəfindən cinayətləri açmaq, narkotik istifadəsini anlamaq, iş müraciətində deyilən yalanları aşkar etmək və terrorla əlaqələri
görmək üçün istifadə olunur. Bununla belə, vurğulamaq lazımdır ki, yalan detektorlarının qanuniliyi ölkədən ölkəyə fərqlidir.
Həlimə Əliyeva