Qaraxanlılar Aral dənizi bölgəsində yaranıb və indiki Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan və Türkmənistanın bir hissəsini əhatə edən geniş əraziyə öz təsirlərini tədricən genişləndirdilər. Onlar hərbi şücaətləri ilə tanınırdılar və mahir atlı idilər. Qaraxanlılar ticarətdə də fəal idilər və İpək Yolu ilə sıx əlaqə saxlayırdılar ki, bu da mədəni mübadilə və iqtisadi yüksəlişə şərait yaradırdı.
Qaraxanlılar xanlığı 10-cu əsrdə Satuq Buğra xanın hakimiyyəti altında öz zirvəsinə çatmışdır. Xanlıq İslam dövləti idi və bu dövrdə Qaraxanlılar İslamı rəsmi din kimi qəbul etdilər. Onlar İslamın türk və Orta Asiya bölgələrinə yayılmasında həlledici rol oynamışlar və onların çevrilməsi bölgənin mədəni və dini mənzərəsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmişdir.
Hərbi uğurlarına və mədəni nailiyyətlərinə baxmayaraq, Qaraxanlılar xanlığı çoxsaylı problemlərlə, o cümlədən Samani İmperiyası və Səlcuq türkləri kimi qonşu dövlətlərlə qarşıdurmalarla üzləşdi. 13-cü əsrdə monqol basqınları son nəticədə Qaraxanlı xanlığının süqutuna səbəb oldu, çünki onlar işğal edilərək Monqol İmperatorluğuna hopdular.
Qaraxanlılar Mərkəzi Asiya tarixinə və mədəniyyətinə əbədi iz qoyublar. Onlar türk dilinin inkişafına və yayılmasına, eləcə də İslam dininin bölgədə təsirinə öz töhfələrini vermişlər. Bu gün onların irsini Orta Asiyanın türkdilli əhalisi və ortaq tarixi və mədəni irslərində görmək olar.
Aris Məmmədov
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
