Bu, ilk növbədə insan fəaliyyəti, xüsusilə karbon dioksid (CO2), metan (CH4) və azot oksidi (N2O) kimi istixana qazlarının emissiyası ilə idarə olunur. Bu qazlar Yer atmosferində istiliyi saxlayır və istixana effekti kimi tanınan istiləşmə effektinə səbəb olur. Bu emissiyaların əsas mənbələrinə qalıq yanacaqların (kömür, neft və təbii qaz) yandırılması, meşələrin qırılması və sənaye prosesləri daxildir.
İqlim dəyişikliyinin əsas aspektləri və onun təsirləri bunlardır:
Qlobal istiləşmə:
Yer kürəsinin orta temperaturu 20-ci əsrin ortalarından etibarən əhəmiyyətli sürətlənmə ilə keçən əsrdə yüksəlir.
İstiləşmə bütün dünyada vahid deyil, bu da regional dəyişikliklərə və temperaturun həddindən artıq artmasına səbəb olur.
Yüksələn dəniz səviyyələri:
Temperatur yüksəldikcə buzlaqlar və qütb buzlaqları əriyir və bu da dəniz səviyyəsinin artmasına səbəb olur.
Dəniz suyunun termal genişlənməsi də istiləşdikcə baş verir və dəniz səviyyəsini daha da artırır.
Ekstremal Hava Hadisələri:
İqlim dəyişikliyi qasırğalar, quraqlıqlar, daşqınlar və istilik dalğaları da daxil olmaqla ekstremal hava hadisələrinin tezliyinin və intensivliyinin artması ilə əlaqələndirilir.
Bu hadisələr ekosistemlərə, infrastruktura və insan cəmiyyətlərinə ciddi təsir göstərə bilər.
Okeanların turşulaşması:
Atmosferdəki CO2 səviyyəsinin artması təkcə planeti isitmir, həm də okeanlar tərəfindən udulur.
Bu udma okeanın turşulaşmasına gətirib çıxarır ki, bu da dəniz həyatına, xüsusən də kalsium karbonat skeleti və ya qabıqlı orqanizmlərə zərər verə bilər.
Biomüxtəlifliyin itirilməsi:
Temperaturun və hava şəraitinin dəyişməsi yaşayış mühitinin məhv edilməsi ilə birlikdə ekosistemləri poza bilər və bitki və heyvan növlərinin itirilməsinə səbəb ola bilər.
Bəzi növlər dəyişən iqlimdə sağ qalmaq üçün kifayət qədər tez uyğunlaşa və ya köç edə bilməyəcəklər.
Kənd təsərrüfatına təsirlər:
Temperaturun və yağıntıların normalarının dəyişməsi məhsul məhsuldarlığına və kənd təsərrüfatı üçün su ehtiyatlarının mövcudluğuna təsir göstərə bilər.
Artan mövsümlərdə dəyişikliklər və zərərvericilərin və xəstəliklərin yayılması ərzaq təhlükəsizliyinə problemlər yarada bilər.
Sağlamlıq riskləri:
İqlim dəyişikliyi insan sağlamlığına birbaşa istiliklə bağlı xəstəliklər vasitəsilə və dolayı yolla ağcaqanadlar kimi daşıyıcıların daşıdığı xəstəliklərin paylanmasında dəyişikliklərlə təsir edə bilər.
Ekstremal hava hadisələri səbəbindən əhalinin yerdəyişməsi də sağlamlıq risklərinə səbəb ola bilər.
Sosial və iqtisadi fərqlər:
Çox vaxt məhdud resurslara və uyğunlaşma qabiliyyətinə malik olan həssas icmalar iqlim dəyişikliyinin təsirlərindən qeyri-mütənasib şəkildə təsirlənir.
İqlim dəyişikliyi mövcud sosial və iqtisadi bərabərsizlikləri daha da gücləndirə bilər.
Azaldılması və Uyğunlaşma:
Təsirlərin yumşaldılması iqlim dəyişikliyinin miqyasını məhdudlaşdırmaq üçün istixana qazlarının emissiyasının azaldılmasını və ya qarşısının alınmasını nəzərdə tutur.
Uyğunlaşma iqlim dəyişikliyinin vurduğu zərəri minimuma endirmək üçün sosial, iqtisadi və ekoloji təcrübələrdə düzəlişlər etməyi nəzərdə tutur.
İqlim dəyişikliyini anlamaq və həll etmək beynəlxalq əməkdaşlıq, davamlı inkişaf təcrübələri və təmiz və bərpa olunan enerji mənbələrinin qəbulunu tələb edən qlobal problemdir. Siyasətçilər, bizneslər və fərdlər iqlim dəyişikliyinin təsirlərinin azaldılmasında və daha möhkəm gələcəyin qurulmasında mühüm rol oynayırlar.
