İnsan amili mürəkkəb və çoxşaxəli mövzudur və hələ də bu barədə tam dərk etmədiyimiz çox şey var. Anlayışımızın hələ də məhdud olduğu bəzi sahələrlə tanış olaq.
Şüur və subyektiv təcrübə: Beynin işini başa düşməkdə əhəmiyyətli irəliləyiş əldə etsək də, subyektiv təcrübənin fiziki proseslərdən necə yarandığını hələ də tam anlamırıq. Beynin şüurlu təcrübəmizi təşkil edən düşüncələrin, hisslərin və qavrayışların “daxili həyatını” necə yaratdığını bilmirik.
Emosiyalar: Duyğular insan davranışında mühüm rol oynayır, lakin biz hələ də onların necə işlədiyini tam başa düşmürük. Məsələn, duyğuların necə əmələ gəldiyini, necə tənzimləndiyini və ya qərar qəbul etməyimizə necə təsir etdiyini dəqiq bilmirik.
Sosial davranış: İnsanlar sosial heyvanlardır, lakin biz hələ də sosial davranışın mürəkkəb dinamikasını tam başa düşmürük. Məsələn, sosial norma və dəyərlərin necə ötürüldüyünü, sosial iyerarxiyaların necə qurulduğunu və qorunduğunu və ya sosial kimliyin davranışı necə formalaşdırdığını dəqiq bilmirik.
Motivasiya: Motivasiya insan davranışının əsas hərəkətverici qüvvəsidir, lakin biz hələ də onun necə işlədiyini tam başa düşmürük. Məsələn, biz müxtəlif motivasiya növlərinin (məsələn, daxili və xarici) bir-biri ilə necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu və ya onların uzun müddət ərzində davranışa necə təsir etdiyini dəqiq bilmirik.
Fərdi fərqlər: İnsanlar inanılmaz dərəcədə müxtəlifdir, lakin biz hələ də şəxsiyyət, idrak və davranışdakı fərdi fərqlərin mənşəyini tam başa düşmürük. Məsələn, genlərin və ətraf mühitin fərdi fərqləri formalaşdırmaq üçün necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu və ya fərqli amillərin (məsələn, mədəniyyət, cinsiyyət, sosial-iqtisadi vəziyyət) fərdi fərqlərin inkişafına necə təsir etdiyini dəqiq bilmirik.
Ümumiyyətlə, insan amili inanılmaz dərəcədə mürəkkəb və çətin mövzudur və hələ də bu barədə bilmədiyimiz çox şey var. Bununla belə, nevrologiya, psixologiya və sosiologiya kimi sahələrdə davam edən tədqiqatlar bizə insan davranışına təsir edən bir çox amilləri başa düşməkdə irəliləyiş əldə etməyə kömək edir.
Aris Məmmədov
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
