Planetin ən qiymətli resursu adi içməli sudur. İçməli su təchizatında əsasən çayların, göllərin, su anbarlarının səth sularından, həmçinin quyulardan, bulaqlardan və yeraltı sulardan (artezian quyuları) çıxan qrunt sularından istifadə olunur. Bu sular təbii radioaktivliyə malikdir ki, bu da qeyri-sabit mineralların əriməsi və ya yuyulması (elementin mineraldan onun kristal quruluşunu pozmadan ötürülməsi) nəticəsində radionuklidlərin əsas süxurlardan suya keçməsi ilə əlaqədardır.
Müəyyən bir iqlim qurşağında hətta eyni tip suda radionuklidlərin tərkibi 2-3 miqyasda və ya daha çox dəyişə bilər. Yağıntının buxarlanmadan üstün olduğu şimal enliklərində minerallaşması 0,1-0,2 q/l olan bikarbonatlı-kalsiumlu sular, buxarlanmanın yağıntıdan daha çox olduğu cənub quraq rayonlarında isə 25 q/l minerallaşmaya malik sulfat-xlorid-natrium-kalsiumlu sular üstünlük təşkil edir. Buna uyğun olaraq suların radionuklid tərkibi də dəyişir. Belə ki, çay sularında 238U-nun orta miqdarı şimal enliklərində 1 Bq/m3, cənub rayonlarında 600 Bq/m3-ə qədər dəyişir.
Səth sularında təbii radionuklidlərin tərkibi hətta müəyyən bir su obyektinin suları üçün də geniş şəkildə dəyişir və bir çox amillərdən, o cümlədən sudakı dəyişkən asılı hissəciklərin miqdarından, su nümunələrinin götürülmə vaxtı və yerindən asılıdır. Dayaz sularda radionuklidlərin tərkibi suda asılı maddələrin çox olması səbəbindən orta səviyyədən 1,5 dəfə çoxdur.
Yeraltı və bulaq sularında, ümumiyyətlə, səth sularından daha böyük miqdarda uran var. Dünya Okeanının sularında milyardlarla ton radioaktiv kalium, rubidium, uran, torium və radium var.
Radiasiyadan Mühafizə üzrə Beynəlxalq Komissiyanın (ICRP) tövsiyələrində təbii və süni radionuklidlər arasında fərq qoyulmur. Ekvivalent effektiv dozanın (EED) tövsiyə olunan səviyyəsi içməli su istehlakının 1 ili üçün 0,1 m3 təşkil edir. Müvafiq EED səviyyəsi fon radiasiyasının təbii mənbələrinə aid edilən orta EED-nin 5%-dən çoxunu təşkil etmir.
Hansı suları içmək olar?
Suyun tərkibindəki alfa radionuklidlərin xüsusi aktivliyi 0,5 Bq/l-dən, beta radionuklidlərin isə 1 Bq/l-dən çox olmadıqda içməyə və yemək bişirməyə icazə verilir.
Nigar Həziyeva
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
