Qasırğalar və tornadolar fərqli xüsusiyyətlərə və formalaşma mexanizmlərinə malik olsalar da, atmosfer şəraiti və dinamikası ilə bağlı ümumi elementləri bölüşürlər. Gəlin bu güclü fırtınaların arxasındakı elmi araşdıraq.
Qasırğalar:
Yerlərindən asılı olaraq tropik siklonlar və ya tayfunlar kimi də tanınan qasırğalar ekvatorun yaxınlığındakı isti okean suları üzərində əmələ gələn böyük, fırlanan fırtınalardır. Onlar güclü küləklər, güclü yağışlar və aşağı təzyiq sistemləri ilə xarakterizə olunur. Onlar necə formalaşır:
a. İsti Okean Suları: Qasırğalar inkişafı üçün lazım olan enerjini təmin etmək üçün temperaturu 26,5°C-dən (80°F) yuxarı olan isti okean sularına ehtiyac duyur. İsti sular buxarlanır və nəmli hava verir.
b. Rütubətli Hava və Qeyri-sabitlik: İsti okean suları buxarlandıqca nəmli və qeyri-sabit atmosfer yaradır. Rütubətlə dolu hava sürətlə qalxaraq tufanlar əmələ gətirir.
c. Fırlanma və Koriolis Effekti: Qasırğaya çevrilmək üçün fırtına sistemi Yerin fırlanması nəticəsində yaranan Koriolis effektini yaşamalıdır. Bu təsir havanın göz kimi tanınan aşağı təzyiq mərkəzi ətrafında fırlanmasına səbəb olur.
d. Göz və Göz Divarının formalaşması: Fırtına sistemi gücləndikcə mərkəzdə bir “göz” meydana gəlir. Göz divarı, güclü tufan halqası, gözü əhatə edir və qasırğada ən güclü küləkləri və yağışları ehtiva edir.
e. Quruya düşmə və ya dağılma: Qasırğalar okean boyunca hərəkət edərək potensial olaraq quruya çata bilər. Onlar quruya çıxdıqda, güclü küləklər, tufan dalğası (dəniz səviyyəsinin anormal yüksəlməsi) və güclü yağışlar səbəbindən əhəmiyyətli zərər verə bilərlər. Quruda qasırğalar tədricən isti, nəmli hava mənbəyini itirir və zəifləyir.
Tornadolar:
Tornadolar, tufandan yerə uzanan şiddətli, fırlanan hava sütunlarıdır. Onlar adətən şiddətli tufanlardan əmələ gəlir və huni formalı bulud ilə xarakterizə olunur. Tornadoların necə əmələ gəldiyi budur:
a. Supercell Thunderstorms: Tornadolar adətən supercell adlanan şiddətli tufanlarla əlaqələndirilir. Superhüceyrələrdə tornado əmələ gəlməsi üçün zəmin yaradan mezosiklon kimi tanınan fırlanan yuxarı axını var.
b. Külək kəsmə: Külək kəsmə küləyin istiqaməti və sürətinin hündürlüklə dəyişməsidir. Supercell tufanlarında küləyin kəsilməsi mezosiklon əmələ gətirərək yuxarı axının fırlanmasına səbəb olur.
c. Downdraft və Tornado Formation: Supercell daxilində yuxarı axının yanında sərin havanın aşağı axını əmələ gəlir. Aşağı hava axını fırlanan mezosiklonla qarşılıqlı əlaqədə olduqda, fırlanmanın sıxılmasına səbəb ola bilər və bu, tornado meydana gəlməsinə səbəb ola bilər.
d. Huni Buludu və Toxunma: Əvvəlcə fırlanan hava sütunu yerdən görünən, lakin səthə çatmayan huni buludu kimi tanınır. Huni buludu yerlə təmasda olduqda, tornadoya çevrilir.
e. Tornado İntensivliyi: Tornadolar Enhanced Fujita (EF) şkalası ilə qiymətləndirilir, hansı ki, onları vurduğu zərərə görə təsnif edir. EF0 ən zəif, EF5 isə ən güclüdür, küləyin sürəti 200 mil/saatdan (322 km/saat) çoxdur.
Həm qasırğalar, həm də tornadolar müxtəlif atmosfer amillərindən, o cümlədən temperatur, rütubət, külək nümunələri və təzyiq gradientlərindən təsirlənir. Meteoroloqlar bu fırtınaların əmələ gəlməsini, izlərini və intensivliyini izləmək və proqnozlaşdırmaq, onların təsirlərini azaltmaq üçün erkən xəbərdarlıqlara və hazırlıqlara kömək etmək üçün mürəkkəb modellərdən, peyk görüntülərindən, radar sistemlərindən və digər məlumat mənbələrindən istifadə edirlər.
Asiman Xəlili
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
