İntibah dövrü tez-tez klassik sənət və öyrənmənin dirçəlişi ilə əlaqəli olsa da, ədəbiyyat və yazılı ifadə dünyasının formalaşmasında da mühüm rol oynamışdır.
Humanizm və Perspektivdə Dəyişiklik:
Humanizm: İntibah mütəfəkkirləri humanizmi, insan nailiyyətlərini qeyd edən və fərdi potensiala önəm verən bir fəlsəfəni qəbul etdilər. Bu düşüncə tərzi diqqəti sırf dini mövzulardan daha geniş insan təcrübələrinə çevirərək ədəbiyyata böyük təsir göstərdi.
Dünyəvi Mövzular: İntibah dövründə ədəbiyyat sevgi, siyasət və gündəlik həyat da daxil olmaqla dünyəvi mövzuları araşdırdı. Orta əsrlər dövrünün əsasən dini mövzularından bu uzaqlaşma dövrün dəyişən perspektivlərini əks etdirirdi.
Ədəbi janr və formalar:
Poeziya: İntibah dövrü sonetlər və qəsidələr kimi klassik şeir formalarına marağın yenidən artdığını gördü. İtaliyada Petrarka və İngiltərədə Uilyam Şekspir kimi şairlər poetik ifadənin inkişafına mühüm töhfələr vermişlər.
Dram: İntibah dramı William Shakespeare, Christopher Marlowe və Ben Jonson kimi dramaturqların əsərləri ilə çiçəkləndi. Teatr məşhur əyləncə formasına çevrildi və bu dövrün pyesləri Qərb ədəbiyyatında ən böyüklərdən biri hesab olunur.
Nəsr: İntibah dövrü nəsr yazısında da irəliləyişlərin şahidi oldu. Oçerklər, dialoqlar və fəlsəfi traktatlar məşhur ifadə formalarına çevrildi. Fransada Mişel de Montaigne və İngiltərədə Ser Frensis Bekon kimi görkəmli şəxsiyyətlər essenin inkişafına mühüm töhfələr vermişlər.
Dil və Çap:
Xalq dillərinin inkişafı: Daha geniş humanist hərəkatın bir hissəsi olaraq xalq dillərinin istifadəsinə yenidən maraq yarandı. Müəlliflər ədəbiyyatı daha geniş auditoriya üçün daha əlçatan etmək üçün Latın dilindən deyil, ana dillərində (məsələn, ingilis, fransız, italyan) yazmağa başladılar.
Çap maşını: 15-ci əsrin ortalarında İohannes Qutenberqin çap maşınının ixtirası kitab istehsalında inqilab etdi. Bu texnoloji irəliləyiş ədəbiyyatın yayılmasında həlledici rol oynadı, kitabları daha geniş və əlçatan etdi.
Görkəmli rəqəmlər:
William Shakespeare (1564-1616): Çox vaxt ingilis dilində ən böyük dramaturq kimi qəbul edilən Şekspirin əsərləri, o cümlədən “Hamlet”, “Romeo və Cülyetta” və “Makbet” qalıcı klassiklərdir.
Migel de Servantes (1547-1616): İspan yazıçısı Servantes ilk müasir romanlardan biri və dünya ədəbiyyatının şah əsəri sayılan “Don Kixot”u yazıb.
Dante Alighieri (1265-1321): İntibahdan əvvəl olsa da, Dantenin “İlahi Komediya”sı İntibah ədəbiyyatına böyük təsir göstərmişdir. Onun italyan dilindən istifadə etməsi yenilikçi idi.
Miras:
İntibah müasir Qərb ədəbi ənənəsinin əsasını qoydu. Humanizmə vurğu, dünyəvi mövzuların tədqiqi və müxtəlif ədəbi formaların inkişafı əsrlər boyu ədəbiyyatı formalaşdırmağa davam etmişdir. İntibah dövrü yazıçılarının əsərləri öz təsirini saxlayır və mədəni və bədii əhəmiyyətinə görə öyrənilir və qiymətləndirilir.
