Geoloqlar tərəfindən əldə edilən geniş və geniş elmi dəlillərə əsasən, Yerin yaşının təxminən 4,54 milyard il (4,54×109 il) olduğu müəyyən edilmişdir. Bu rəqəm geoloqlar tərəfindən məlum olan ən qədim yer qabığının minerallarının (Qərbi Avstraliyanın Cek Hills bölgəsində), kiçik sirkon kristallarının və Günəş sisteminin yaşı, meteor hissəcikləri və Aydan gətirilən nümunələrin yaşı ilə bağlı apardıqları radiometrik tarix ölçmələri nəticəsində müəyyən edilmişdir. Bu ölçmələr meteorit materialının radiometrik tarixləşdirilməsinin sübutlarına əsaslanır və məlum olan ən erkən Yer və Ay nümunələrinin radiometrik yaşlarına uyğundur.
Sirkon kristalları üzərində aparılan radiometrik tarix ölçmələri sübut edir ki, yerin yaşı 4,40 milyard ildən çox ola bilməz.
Yerin yaşı ilk dəfə 20-ci əsrin əvvəllərində Clair Patterson tərəfindən sirkon kristallarındakı uran miqdarından təxminən “4,40” milyard olaraq hesablanmışdır.
2016-cı ilin hesablamaları göstərir ki, Yerin mərkəzi onun səthindən 2,49 yaş kiçikdir. Güman edilir ki, Yerin çökməsi kalsium, alüminiumla zəngin daxilolmalarının və meteoritlərin əmələ gəlməsindən qısa müddət sonra başlayıb. Yerin yaşı ilə ən qədim süxurlar arasındakı fərqi müəyyən etmək çətindir, çünki bu yığılma prosesi hələ məlum deyil və müxtəlif akkumulyasiya modellərindən hesablamalar bir neçə milyon ilə təxminən 100 milyon il arasında dəyişir. Səthdə məruz qalmış ən qədim süxurların dəqiq yaşını müəyyən etmək də çətindir, çox güman ki, onlar müxtəlif yaşlı mineralların aqreqatlarıdır.
Təbəqələrin, qayaların və torpağın təbəqələşməsinin tədqiqi təbiətşünaslara Yerin mövcud olduğu müddətdə çoxlu dəyişikliklərə məruz qalması barədə məlumat verdi. Bu təbəqələr naməlum canlıların daşlaşmış qalıqlarını ehtiva edir ki, bu da bəziləri üçün orqanizmlərin qatdan qata irəliləməsinin şərhinə səbəb olur.
17-ci əsrdə Nikolas Steno fosil qalıqları ilə təbəqələr arasındakı əlaqəni proqnozlaşdıran ilk təbiətşünaslardan biri idi. Onun müşahidələri onu mühüm stratiqrafik konsepsiyaları (“superpozisiya qanunu” və “orijinal horizontallıq prinsipi”) formalaşdırmağa vadar etdi. 1790-cı illərdə William Smith, çox fərqli yerlərdən olan iki qaya qatında oxşar fosillər varsa, təbəqələrin eyni yaşda olmasının mümkün olduğunu söylədi.
18-ci əsrin ortalarında təbiətşünas Mixail Lomonosov Yerin kainatın qalan hissəsindən ayrı olaraq bir neçə yüz min il əvvəl mövcud olduğunu söylədi. Lomonosovun fikirləri əsasən spekulyativ idi. 1779-cu ildə Comte du Buffon bir təcrübədən istifadə edərək Yerin yaşı üçün bir dəyər əldə etməyə çalışdı. O, Yerə bənzər kiçik bir kürə yaratdı və sonra kürənin soyuma sürətini ölçdü. Bu təcrübə onu Yerin təxminən 75.000 yaşında olduğunu təxmin etməyə vadar etdi.
Digər təbiətşünaslar Yerin tarixini qurmaq üçün bu fərziyyələrdən istifadə etdilər, lakin stratiqrafik təbəqələrin nə qədər davam etdiyini bilmədiklərinə görə zaman qrafikləri kifayət etmədi. 1830-cu ildə Ceyms Huttonun əsərlərində rast gəlinən ideyaları inkişaf etdirən geoloq Çarlz Layell Yerin xüsusiyyətlərinin daim dəyişdiyi, daim aşınması və yenidən formalaşması və bu dəyişikliyin sürətinin təxminən sabit olduğu fikrini populyarlaşdırdı. Bu, fasilələrlə baş verən fəlakətlərin üstünlük təşkil etdiyi Yer tarixinə ənənəvi baxışa meydan oxudu. Bir çox təbiətşünaslar dəyişikliklərin davamlı və vahid olduğuna inanan Lyellin “vahidlik” ideyasından təsirləndilər.
1904-cü ilin sonlarında Ruterford radioaktiv parçalanma nəticəsində ayrılan alfa hissəciklərinin qayalı bir materialda helium atomları kimi tutula biləcəyini irəli sürərək radiometrik tarixə doğru ilk addımı atdı.
Radiometrik tarixləmə elm adamlarının geoloji qrafiklərdə görünməsinin dominant yolu olaraq qalır. Radioaktiv üsullar 1960-cı illərdən bəri davamlı olaraq sınaqdan keçirilir və təkmilləşdirilir. Bu günə qədər müxtəlif materiallar üzərində işləyən qırx fərqli texnika istifadə edilmişdir.
Nigar Həziyeva
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
