Bu dəyişən iqtisadi meylləri təhlil etməyin bir yolu iqtisadi formaların və ya sistemlərin obyektivindən keçir. İqtisadi formalar cəmiyyət daxilində üstünlük təşkil edən iqtisadi quruluşa və təşkilata aiddir. Budur, bəzi əsas iqtisadi formalar və onların zamanla necə dəyişə biləcəyi:
Ənənəvi İqtisadiyyat:
Ənənəvi iqtisadiyyatlar adət-ənənələrə, ənənələrə və barter sistemlərinə əsaslanır.
Ənənəvi iqtisadiyyatlarda dəyişikliklər çox vaxt ənənəvi cəmiyyətlərə yeni mallar, texnologiyalar və iqtisadi təcrübələr təqdim edə bilən qloballaşma kimi xarici təsirlər səbəbindən baş verir.
Komanda İqtisadiyyatı:
Komanda iqtisadiyyatında hökumət istehsal vasitələrinə sahibdir və ona nəzarət edir və bütün iqtisadi qərarları qəbul edir.
Çinin sırf komanda iqtisadiyyatından qarışıq iqtisadiyyata keçidində göründüyü kimi, hökumətlər bazar yönümlü islahatların elementlərini tətbiq etmək qərarına gəldikdə komanda iqtisadiyyatlarında dəyişikliklər baş verə bilər.
Bazar iqtisadiyyatı:
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində iqtisadi qərarlar tələb və təklif əsasında fərdlər və müəssisələr tərəfindən qəbul edilir.
Bazar iqtisadiyyatlarında dəyişikliklər dövlət tənzimləmələrində dəyişikliklər, sənayeləri pozan texnoloji yeniliklər və ya istehlakçı seçimlərindəki dəyişikliklər səbəbindən baş verə bilər.
Qarışıq İqtisadiyyat:
Qarışıq iqtisadiyyat həm bazar, həm də komanda iqtisadiyyatının elementlərini, özəl və dövlət mülkiyyətinin qarışığı ilə birləşdirir.
Qarışıq iqtisadiyyatlardakı dəyişikliklər dövlət və özəl sektorlar arasında balansın dəyişməsi, hökumət siyasətindəki dəyişikliklər və iqtisadi böhranlar nəticəsində baş verə bilər.
Kapitalist İqtisadiyyatı:
Kapitalist iqtisadiyyatları xüsusi mülkiyyətə, rəqabətə və bazar qüvvələrinə üstünlük verir.
Kapitalist iqtisadiyyatlarında dəyişikliklər tənzimləmə dəyişiklikləri, antiinhisar tədbirləri, texnoloji pozulmalar və gəlirlərin bölüşdürülməsində dəyişikliklər səbəbindən baş verə bilər.
Sosialist İqtisadiyyatı:
Sosialist iqtisadiyyatları ictimai mülkiyyəti və əsas sənaye və resurslara nəzarəti vurğulayır.
Sosialist iqtisadiyyatlarında dəyişikliklər özəlləşdirmə, bazar yönümlü islahatlar və mərkəzi planlaşdırma dərəcəsinə düzəlişlər vasitəsilə baş verə bilər.
Yaşıl İqtisadiyyat:
Yaşıl iqtisadiyyat dayanıqlılığa və ətraf mühitə təsirlərin azaldılmasına diqqət yetirir.
Yaşıl iqtisadiyyatlardakı dəyişikliklər ətraf mühit haqqında məlumatlılığın dəyişməsi, davamlılığı təşviq etmək üçün hökumət siyasəti və yaşıl texnologiyalarda irəliləyişlər hesabına baş verir.
Rəqəmsal İqtisadiyyat:
Rəqəmsal iqtisadiyyat rəqəmsal texnologiyaların iqtisadi fəaliyyətlərdə geniş tətbiqi ilə xarakterizə olunur.
Rəqəmsal iqtisadiyyatdakı dəyişikliklər sürətli texnoloji irəliləyişlər, istehlakçı davranışındakı dəyişikliklər və rəqəmsal innovasiyaya tənzimləyici reaksiyalar hesabına baş verir.
Paylaşma İqtisadiyyatı:
Paylaşma iqtisadiyyatı, çox vaxt rəqəmsal platformalar tərəfindən asanlaşdırılan resursları və xidmətləri paylaşan fərdləri və müəssisələri əhatə edir.
Paylaşım iqtisadiyyatında dəyişikliklər tənzimləyici inkişaflar, istehlakçıların etibarındakı dəyişikliklər və yeni paylaşma iqtisadiyyatı modellərinin ortaya çıxması səbəbindən baş verə bilər.
Pandemiyadan sonrakı iqtisadiyyat:
COVID-19 pandemiyası qlobal iqtisadiyyata əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərərək uzaqdan iş, e-ticarət, səhiyyə və təchizat zəncirinin idarə edilməsində dəyişikliklərə səbəb olub.
Pandemiyadan sonrakı iqtisadi tendensiyalar uzaqdan işləməyə, rəqəmsallaşmaya və sağlamlıq və təhlükəsizliklə bağlı istehlakçı seçimlərində dəyişikliklərə davamlı diqqəti əhatə edə bilər.
İqtisadi formalar statik deyil və çoxlu daxili və xarici amillərə cavab olaraq zamanla inkişaf edə bilər. Bu dəyişikliklərin monitorinqi hökumətlər, bizneslər və fərdlər üçün daim dəyişən iqtisadi mənzərəyə uyğunlaşmaq və inkişaf etmək üçün vacibdir.
Asiman Xəlili
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
