“Təxminən Kiyevdən Riazana keçərək Kazana qədər uzanan xəttin altında cənub rus çölləri yerləşir. Bu xəttin şimalındakı bölgə Rusiya və Sibir meşələrinin sıx meşəlik sahələrinə çevrilməzdən əvvəl keçid meşə-çöl zonasına keçir. Sonuncu, öz növbəsində, uzaq şimalda tayqa və tundra zonalarına çevrilir. Tarixi dövrlərdə çöldə əsasən iranlı və altay dilli çoban köçəriləri məskunlaşmışdı. Bizi narahat edən şərq Rusiya meşələrinin erkən əhalisi, ilk növbədə, Ural dillərində danışan balıqçılıq və ovçu xalqlardan ibarət idi. Meşə-çöl bölgəsi cənub köçəriləri ilə şimal ovçuları və tələçiləri arasında təmas zonasına çevrildi. Birincilər, təmas zonasına daxil olduqda, həyat tərzində müəyyən uyğunlaşmalar etdi, oturaq məşğuliyyətlərə getdikcə daha çox diqqət yetirərək yarı köçəri oldular”.
“Böyük Daxili Asiya düzənliklərinin davamı olan Ponto-Xəzər çöllərinin zəngin çəmənlikləri və bol çayları Asiyanın hinterlandından köç edən və ya qovulmuş köçərilər üçün təbii cazibə nöqtəsini təşkil edirdi. Bu əlverişli şərtləri nəzərə alaraq, Daxili Asiya üçün ümumi olan uzun məsafəli köçərilik sakitləşməyə meylli idi və nadir hallarda daimi qış düşərgələrinə artan diqqət ilə yarı köçəri sistemə çevrildi. Buradakı köçərilər şəhər həyatı, əkinçilik və digər oturaq məşğuliyyətlərlə daha çox məşğul olurdular. Köçəri həyat tərzi, Xəzər və macar modellərindən bildiyimiz kimi, getdikcə daha çox aristokratiyanın rütbəsinə, sosial fərqlənmə nişanına çevrildi.
“Bu çöllərin qəbilə və etnik tərkibi zəngin çalarlı mozaikaya çevrildi, rəngləri və fakturaları mənbələrimizdə yalnız qismən öz əksini tapmışdır. Onlar əsasən natamam, bəzən məlumatsız, universal olaraq köçəriyə öz mədəniyyətlərinin prizmasından baxmağa meyllidirlər”.
“Hunların Avropaya doğru hərəkəti, şübhəsiz ki, Ponto-Xəzər çöllərinə yeni etnik elementlər gətirdi. Sonradan bu bölgədə dominant etno-linqvistik qruplaşmaya çevrilən türkdillilər də var idi. Bununla belə, bizdə türk köçərilərinin hunlar Volqanı keçməzdən əvvəl də burada mövcudluğunu göstərən sübut qırıntıları var”.
Aris Məmmədov
Vətən Naminə mətbuat xidməti