Beynəlxalq təşkilatlar bir-biri ilə əməkdaşlıq edərək qlobal problemlərin həllinə kömək edən, ölkələr arasında dialoqu artırmaq və sülhü təmin etmək məqsədi daşıyan təşkilatlardır. Bu təşkilatlar ölkələr arasında qarşılıqlı əlaqəni artırmaqla bütün dünyada iqtisadi, siyasi, mədəni və sosial inkişafa töhfə verir. Bu yazıda biz beynəlxalq təşkilatların tarixi və inkişafı haqqında ümumi məlumat verəcəyik.
Beynəlxalq təşkilatların tarixi müasir dünya düzəninin formalaşmasına qədər gedib çıxır. 19-cu əsrdə Avropa ölkələri arasında ticarət əməkdaşlığı üçün Avropa Şurası kimi ilk təşkilatlar yaradıldı. Lakin 20-ci əsrin əvvəllərində Birinci Dünya Müharibəsi, sonra isə II Dünya Müharibəsi. İkinci Dünya Müharibəsi kimi böyük münaqişələrdən sonra beynəlxalq təşkilatların inkişafı sürətləndi. Bu müharibələr beynəlxalq əməkdaşlığın vacibliyini nümayiş etdirərək sülhməramlılığı və qlobal inkişafı təşviq etmək üçün beynəlxalq təşkilatlardan istifadəyə gətirib çıxardı.
İkinci Dünya Müharibəsindən sonra dəyişən dünya tarazlıqları və iqtisadi tərəqqi axtarışı Amerika Birləşmiş Ştatlarının (ABŞ) xarici iqtisadi artım siyasətlərində qloballaşma hərəkətlərini artırdı. Bu mənada qloballaşmaya doğru atılan ilk addımlar olan Tariflər və Ticarət üzrə Baş Saziş (GATT) və Bretton Woods sistemi dünya ticarətinin liberallaşdırılması məqsədi ilə həyata keçirildi. Digər tərəfdən, qlobal miqyasda kapitalın hərəkətinə maneələr 1980-ci illərdə aradan qalxmağa başladı.
Bərabər şəraitdə davamlı rəqabətin zəruriliyi bütün dünya dövlətlərinin xeyrinə olacağından yerli/regional ərazilərdə həyata keçirilən iqtisadi fəaliyyətləri dəstəkləmək üçün; BVF (Beynəlxalq Valyuta Fondu), Dünya Bankı, ÜTT (Ümumdünya Ticarət Təşkilatı), BMT (Birləşmiş Millətlər), Aİ (Avropa İttifaqı) və NAFTA (Şimali Amerika Azad Ticarət Sazişi) kimi təşkilatlar ön plana çıxıb.
Haqqında danışdığımız beynəlxalq formasiyalar gələcəkdə təkcə iqtisadiyyat sahəsində deyil; sağlamlıq, müdafiə və siyasi məqsədlər üçün ortaya çıxmağa davam etdi. Ümumiyyətlə, millətlərin ortaq maraqlarına uyğun olaraq gündəmə gələn belə formasiyalar; Təhlükəsizlik, iqtisadiyyat, sosial səbəblər, ortaq problemlərin artması, ekoloji problemlər, təhsil, terrorizm, demokratikləşmə problemləri, insan haqları, beynəlxalq hüquq, qloballaşma kimi ortaq maraqlara xidmət etmək, problemlərə həll yolları tapmaq məqsədilə qurulduğu görünür.
Həlimə Əliyeva
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
