Azərbaycanda əlilliyi olan şəxslərin hüquqları və inklüzivliyi qanunvericiliklə, o cümlədən “Əlillərin hüquqları haqqında” qanunla qorunur. Bu qanun əlilliyə görə ayrı-seçkiliyi qadağan edir və əlilliyi olan şəxslər üçün həyatın müxtəlif sahələrində bərabər imkanları təşviq edir.
Hökumət əlilliyi olan insanlar üçün əlçatanlığı və infrastrukturu yaxşılaşdırmaq üçün addımlar atmışdır. İctimai binalar, nəqliyyat sistemləri və təhsil müəssisələrinin əlçatan olması tələb olunur, baxmayaraq ki, tətbiq müxtəlif regionlarda fərqli ola bilər. Eşitmə qüsuru olan şəxslər üçün effektiv ünsiyyəti təmin etmək üçün surdo-tərcümə xidmətləri kimi əlçatan ünsiyyət vasitələrinin təmin edilməsi üçün də səylər göstərilmişdir.
Təhsil sosial inteqrasiyanın digər mühüm aspektidir. Son illərdə əlilliyi olan şagirdləri ümumi məktəblərə inteqrasiya etmək məqsədi daşıyan inklüziv təhsil təşəbbüslərində artım müşahidə olunur. Bununla belə, inklüziv təhsil üçün dəstək xidmətlərinin keyfiyyətinin və əlçatanlığının yaxşılaşdırılmasına hələ də ehtiyac var.
Azərbaycanda əlilliyi olan şəxslərin məşğulluq imkanları problem olaraq qalır. Hökumət əlilliyi olan şəxslərin məşğulluğunun təşviqi, o cümlədən dövlət və özəl qurumların öz işçi qüvvəsinin müəyyən faizini əlilliyi olan şəxslər üçün saxlaması tələbini həyata keçirmişdir. Bununla belə, maneələrin aradan qaldırılması və daha inklüziv iş mühitinin yaradılması üçün əlavə səylərə ehtiyac var.
Əlilliyə dair məlumatlılıq və münasibət də sosial inteqrasiya üçün çox vacibdir. Əlillərin hüquqları ilə bağlı məlumatlılığın artırılması və cəmiyyətdə əlilliyi olan şəxslər haqqında müsbət rəyin formalaşması üçün kampaniyalar və təşəbbüslər həyata keçirilib. Bununla belə, stiqma və mənfi stereotiplər hələ də mövcuddur və qəbul və inklüzivlik mədəniyyətini inkişaf etdirmək üçün daha çox işə ehtiyac var.
Azərbaycanda əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının və sosial inteqrasiyasının təşviqində qeyri-hökumət təşkilatları (QHT-lər) və əlillərin müdafiəsi qrupları mühüm rol oynayır. Bu təşkilatlar dəstək xidmətləri göstərir, siyasət dəyişikliklərini müdafiə edir və inklüziv cəmiyyətin yaradılması istiqamətində çalışır.
Yekun olaraq qeyd edək ki, Azərbaycan əlilliyi olan şəxslərin sosial inteqrasiyasının təşviqində irəliləyiş əldə etsə də, hələ də həll edilməli olan problemlər var. Əlilliyindən asılı olmayaraq bütün fərdlər üçün bərabər hüquq və imkanların təmin edilməsi üçün əlçatanlığın, inklüziv təhsilin, məşğulluq imkanlarının yaxşılaşdırılması və məlumatlılığın artırılması üçün davamlı səylər lazımdır.
Asiman Xəlili
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti