Resurs Sərvətləri: Arktikada neft, təbii qaz, minerallar və balıqçılıq da daxil olmaqla istifadə olunmamış təbii ehtiyatların böyük ehtiyatları olduğu təxmin edilir. İqlim dəyişikliyi qütb buzlarının əriməsinə səbəb olduğu üçün bu resurslar getdikcə daha əlçatan olur və dövlətlər arasında öz iddialarını müdafiə etmək üçün rəqabətə səbəb olur.
Göndərmə Marşrutları: Şimal Buzlu Okeanında azalan buz Şimal Dəniz Yolu və Şimal-Qərb Keçidi kimi yeni daşıma yolları açdı. Bu marşrutlar Asiya, Avropa və Şimali Amerika arasında malların daşınması vaxtını və xərclərini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər ki, bu da nəzarət və giriş üzərində rəqabətin artmasına səbəb olur.
Strateji əhəmiyyəti: Arktikanın coğrafi mövqeyi onu strateji əhəmiyyətli edir. O, bir neçə əsas NATO üzvü (ABŞ, Kanada, Qrenlandiya və Norveç vasitəsilə Danimarka) və Rusiya ilə həmsərhəddir. Bu, hərbi imkanlar və potensial münaqişə ilə bağlı narahatlıqları artırıb.
Milli Suverenlik: Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Dəniz Hüququ Konvensiyası (UNCLOS) ölkələrə Arktika ərazilərində müstəsna iqtisadi zonalar (EEZ) verir, lakin bu zonaların miqyası və onların daxilindəki resurslardan istifadə hüquqları ilə bağlı mübahisələr mövcuddur. Bu, diplomatik gərginliyə və ərazi mübahisələrinə səbəb olub.
İqlim Dəyişikliyinin Təsiri: İqlim dəyişikliyi Arktikaya qeyri-mütənasib şəkildə təsir edir və ekoloji təhlükəsizliklə bağlı narahatlıqlara səbəb olur. Əriyən buzlar dəniz səviyyəsinin qalxmasına səbəb olur və yerli icmaların ənənəvi həyat tərzini təhdid edir.
Hərbi Quraşdırma: Bir sıra Arktika ölkələri, xüsusən də Rusiya regionda hərbi mövcudluğunu və imkanlarını artırıb. Məsələn, Rusiya Arktikada sovet dövründən qalma köhnə bazalarını bərpa edib və yeni hərbi obyektlər tikib.
Diplomatik təşəbbüslər: Arktika Şurasının üzvləri (Kanada, Danimarka, Finlandiya, İslandiya, Norveç, Rusiya, İsveç və ABŞ) daxil olmaqla müxtəlif ölkələr Arktika problemlərini həll etmək üçün diplomatik səylər göstərirlər. Bununla belə, xüsusilə Rusiya ilə NATO-ya üzv ölkələr arasında gərginlik davam edir.
Vəziyyəti təsvir etmək üçün “Soyuq Müharibə” termini tez-tez istifadə edilsə də, bunun ABŞ və Sovet İttifaqı arasındakı Soyuq Müharibənin birbaşa təkrarı olmadığını qeyd etmək vacibdir. Hətta rəqib dövlətlər arasında elmi tədqiqatlar və ətraf mühitin mühafizəsi kimi bir çox Arktika məsələlərində əməkdaşlıq mövcuddur. Buna baxmayaraq, Arktika potensial rəqabət və çəkişmə bölgəsi olaraq qalır və geosiyasi mənzərə inkişaf etməyə davam etdiyi üçün onun gələcəyi qeyri-müəyyəndir. Arktikanın təqdim etdiyi çağırışların və imkanların idarə edilməsində beynəlxalq əməkdaşlıq və diplomatiya mühüm əhəmiyyət kəsb edəcək.
Asiman Xəlili
Vətən Naminə Mətbuat Xidməti
